Δείτε την κυριολεκτικά Θεϊκή Αναλογία του Ai Weiwei στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ανακοινώνει την έκθεση «Ai Weiwei at Cycladic» (20 Μαΐου – 30 Οκτωβρίου). Πρόκειται για την πρώτη παρουσίαση έργων του καλλιτέχνη στην Ελλάδα, καθώς και για τη μοναδική έκθεσή του που φιλοξενείται σε αρχαιολογικό μουσείο παγκοσμίως μέχρι σήμερα. Σκοπός της έκθεσης είναι να μυήσει το κοινό στην καλλιτεχνική προσέγγιση του Ai Weiwei, μέσα από πολλά και σημαντικά έργα, ορισμένα από τα οποία θα εκτίθενται στους ορόφους των μονίμων συλλογών του μουσείου. Ο Ai Weiwei θα παρουσιάσει επίσης ένα νέο έργο, εμπνευσμένο από την συλλογή του μουσείου.

Το μουσείο προσκάλεσε τον Ai Weiwei να παρουσιάσει μια σειρά έργων που αναδεικνύουν την καλλιτεχνική του προσέγγιση, την έμφαση του έργου του στην ιστορία και την πολιτισμική κληρονομιά καθώς και την κριτική του ματιά στα σύγχρονα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Μέσα από την έκθεση θα διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο ο Ai Weiwei αξιοποιεί υλικά γνωστά ήδη στην αρχαία τέχνη όπως το μάρμαρο και παραδοσιακές τεχνικές όπως η ξυλογλυπτική. Η έκθεση των έργων του μέσα σε ένα αρχαιολογικό μουσείο, θα δώσει την αφορμή στον καλλιτέχνη να εισέλθει σε έναν διάλογο με την Κυκλαδική Τέχνη. Τα 25 έργα του Ai Weiwei που θα παρουσιαστούν στην έκθεση συμπεριλαμβάνουν ορισμένες από τις πιο γνωστές του δημιουργίες –όπως τo Grapes (2011), το Divina Proportione (2012), το Mask (2011) και το Cao (2014)–, καθώς και ένα νέο έργο, εμπνευσμένο από τη συλλογή του μουσείου.

Η συνεργασία του Ai Weiwei με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ξεκίνησε το 2015. Μετά από πρόσκληση του μουσείου, ο καλλιτέχνης επισκέφτηκε την Αθήνα και τη Λέσβο, όπου και εγκατέστησε το εργαστήριό του. Ορισμένα από τα έργα του εκεί, θα συμπεριληφθούν στην έκθεση «Ai Weiwei at Cycladic», απευθύνοντας ένα οικουμενικό μήνυμα ελπίδας για το μέλλον. Το 10% των συνολικών εσόδων της έκθεσης, των πωλήσεων και των χορηγιών θα δοθεί απευθείας σε αυστηρά επιλεγμένες ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται ανά την Ελλάδα σχετικά με τη διαχείριση της μεταναστευτικής κρίσης.

Όπως αναφέρει η Σάντρα Μαρινοπούλου, Πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης:
«Στο πλαίσιο των εκθέσεων σύγχρονης τέχνης του Μουσείου μας, επιθυμούσαμε από καιρό να παρουσιάσουμε τη δουλειά του Ai Weiwei. Είμαι ενθουσιασμένη που θα φιλοξενήσουμε την πρώτη έκθεσή του σε αρχαιολογικό μουσείο και θα δώσουμε στο ελληνικό κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει το έργο του! Ο Ai Weiwei δημιούργησε για την έκθεση αυτή ένα νέο έργο εμπνευσμένο από τη μόνιμη συλλογή μας, αποτέλεσμα της καλλιτεχνικής του αναζήτησης για την όσμωση του παλιού με το νέο».

Ο επιμελητής της έκθεσης Michael Frahm, λέει:
«Ο Ai ανατρέχει συχνά στο παρελθόν για να αντλήσει έμπνευση και εργάζεται με υλικά που έχουν πολιτισμικούς συσχετισμούς. Γι’ αυτό και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αποτελεί τον ιδανικό χώρο για να φιλοξενήσει την πρώτη έκθεση του καλλιτέχνη στην Ελλάδα. Γιατί οι αρχαιολογικές συλλογές του μουσείου εκφράζουν την εκτίμησή του για το παρελθόν, καθώς και την ελπίδα που τρέφει για το μέλλον. Είμαστε επίσης πολύ χαρούμενοι που η συνεργασία μας με το μουσείο θα βοηθήσει άμεσα τους ανθρώπους τους οποίους ο Ai συνάντησε στη Λέσβο».

#AiWeiwei
Γεννημένος στο Πεκίνο το 1957, ο Ai Weiwei είναι ένας από τους σημαντικότερους και πιο ριζοσπαστικούς Κινέζους καλλιτέχνες των τελευταίων δεκαετιών. Ως εικαστικός, αρχιτέκτονας, συγγραφέας, κινηματογραφιστής και πολιτικός ακτιβιστής, έχει ασκήσει δριμύτατη δημόσια κριτική στην κινεζική κυβέρνηση, σε θέματα που αφορούν τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Έχει διερευνήσει και αναδείξει σκάνδαλα κυβερνητικής διαφθοράς και έχει θίξει ζητήματα σχετικά με την ποιότητα της ζωής στη σύγχρονη Κίνα. Στις 3 Απριλίου του 2011, συνελήφθη στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Πεκίνου και τέθηκε υπό κράτηση για 81 ημέρες χωρίς να έχει ασκηθεί εναντίον του καμία επίσημη κατηγορία· η επίσημη εκδοχή για την κράτησή του ήταν «οικονομικά αδικήματα». Όταν αποφυλακίστηκε, του απαγορεύτηκε η έξοδος από τη χώρα καθώς και οι δημόσιες τοποθετήσεις, ενώ ζούσε υπό τη στενή παρακολούθηση της κυβέρνησης. Τελικά, το διαβατήριό του τού επεστράφη το 2015.

Ο Ai Weiwei είναι περισσότερο γνωστός για τα γλυπτά και τις μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις του, που συνδέουν εννοιολογικά την παραδοσιακή τέχνη και νοοτροπία της Κίνας με τα σύγχρονα πολιτικά μηνύματα. Στα γλυπτά του, ο Ai Weiwei επαναχρησιμοποιεί συχνά υλικά που χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα, όπως πηλό, ξύλο από κατεστραμμένους ναούς, μάρμαρο και ίασπιν, συνδέοντας έτσι το παρελθόν με το παρόν, την παλιά Κίνα με τη νέα. Επίσης, συμμετέχει σε μακροχρόνια ερευνητικά προγράμματα και πρωτοβουλίες, όπως το «Έρευνα Πολιτών» (“Citizen’s Investigation”) για τα θύματα του σεισμού στην επαρχία Sichuan το 2008 και εργάστηκε ως καλλιτεχνικός σύμβουλος στον σχεδιασμό του Εθνικού Σταδίου του Πεκίνου («Η Φωλιά του Πουλιού») για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008. Το έργο του έχει παρουσιαστεί σε σημαντικές εκθέσεις και πολιτιστικούς χώρους σε όλον τον κόσμο.
Instagram: aiww | Twitter: @aiww

«Ai Weiwei at Cycladic»
Ημερομηνίες: 20 Μαΐου – 30 Οκτωβρίου 2016
Είσοδος: 7 €
Για τους Φίλους του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, είσοδος δωρεάν.
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10.00-17.00, Πέμπτη: 10.00-20.00, Κυριακή: 11.00-17.00, Τρίτη: Κλειστό.

Θεϊκή Αναλογία

Ξύλο huali, ø 130 / 70 εκ.

© and courtesy of Ai Weiwei Studio

Βασισμένο στη γεωμετρία και τη μαθηματική ακρίβεια, η Θεϊκή Αναλογία του Ai Weiwei εξυμνεί τα κλασικά ιδεώδη της αρμονίας και των αναλογιών. Το αντικείμενο έχει τη μορφή ενός κολοσσιαίου πολύεδρου, ενός κλειστού τρισδιάστατου σώματος με επίπεδες πολυγωνικές πλευρές, ευθύγραμμες ακμές και αιχμηρές γωνίες. Φτιαγμένο από ξύλο huali, ένα υλικό συνδεδεμένο με την κλασική κινεζική επιπλοποιία, και με τις τεχνικές παραδοσιακής αρμολόγησης από την περίοδο της Δυναστείας Μινγκ (1368-1644), το τελικό αντικείμενο παρουσιάζει ένα φινίρισμα με αόρατες συνδέσεις και ρυθμική μορφή απαλλαγμένη από κάθε λειτουργική χρήση πέραν της καθαρά διακοσμητικής. Ιδιαίτερα περίπλοκο και φιλόδοξο, το αντικείμενο αντικατοπτρίζει το ενδιαφέρον του Ai για την παραδοσιακή κινεζική ξυλοτεχνία και ξυλουργική, τις πατροπαράδοτες δεξιότητες, που πλέον υποχωρούν μπροστά στη μαζική παραγωγή, και την τεχνολογική πρόοδο που έχει γίνει πια συνώνυμη με την Κίνα του σήμερα. Το ξύλο είναι ένα υλικό κοινό και λειτουργικό, εδώ όμως ανάγεται σε σύμβολο του χρόνου, της μεταμόρφωσης, της παράδοσης και της επανεφεύρεσης. Με έναν παράδοξο τρόπο, η αρχαία κινεζική μαστορική επιζεί μέσα στη σύγχρονη τέχνη.

Η Θεϊκή Αναλογία θεωρήθηκε ότι βασίζεται στα σχέδια του Λεονάρντο ντα Βίντσι για τη Divina Proportione, που εικονογραφούν το βιβλίο του Luca Pacioli του 1509 και αποτελούν τις πρώτες γνωστές απεικονίσεις πολυεδρικών μορφών. Ο Ai ωστόσο ισχυρίζεται πειραχτικά ότι πρωτοαντίκρισε το σχήμα αυτό σε ένα παιχνίδι με το οποίο έπαιζαν οι γάτες του. Η μορφή της σφαίρας της Θεϊκής Αναλογίας συμβαδίζει με τα αρχιτεκτονικά έργα του καλλιτέχνη, που μαρτυρούν μια καθαρή και ακριβή αίσθηση του χώρου. Η απόλυτη κανονικότητα σχήματος και όγκου δίνει ταυτόχρονα την αίσθηση του ανάλαφρου και του στιβαρού — ενός αντικειμένου συμπαγούς αλλά και αιθέριου. Αυτή η παιγνιώδης αίσθηση σε συνδυασμό με την ιστορική βαρύτητα των παλιών γεωμετρικών σχεδίων συνενώνονται σε ένα σύνθετο αντικείμενο εξαιρετικής ομορφιάς.

 

Σταφύλια, 2011

11 ξύλινα σκαμνιά, 165 x 140 x 90 εκ.

© and courtesy of Ai Weiwei Studio

Ένα έργο χαρακτηριστικό της ικανότητας του Ai Weiwei να επαναπροσδιορίζει διαρκώς τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τα κοινά οικιακά αντικείμενα. Επιστρέφοντας στο Πεκίνο το 1993, ο Ai άρχισε να συλλέγει παλιά κινέζικα είδη. Από αυτό ξεκίνησε η σειρά των επίπλων, με βάση την ιδέα της αποσυναρμολόγησης αυθεντικών αντικειμένων και κατόπιν της ανασύνθεσής τους με τη χρήση πανάρχαιων κινεζικών τεχνικών: έτσι το νόημά τους αλλάζει και ο αρχικός τους προορισμός συγκαλύπτεται, με το αντικείμενο να καθίσταται άχρηστο αλλά να παραμένει άθικτο. Το έργο Σταφύλια αποτελείται από 11 σκαμνιά-αντίκες της Δυναστείας Τσινγκ (1644-1911), που απαντώνται στο κοινό κινεζικό νοικοκυριό εδώ και αιώνες. Η αξία των αντικειμένων αυτών βρίσκεται ακριβώς στην κοινότυπη οικειότητά τους, στον «καθημερινό» τους χαρακτήρα και στις μνήμες που ξυπνούν. Ο χειρισμός τους από τον Ai δεν συνιστά ούτε καταστροφή ούτε αποκατάσταση, αλλά μεταμόρφωση: τα σκαμνιά λύθηκαν με προσοχή και κατόπιν επανασυνδέθηκαν σε ένα ενιαίο σύνολο. Το αποτέλεσμα, που θυμίζει τσαμπί από σταφύλια, διατηρεί την εξαιρετική ξυλουργική τέχνη με την οποία φτιάχτηκε κάποτε το κάθε σκαμνί χωρίς τη χρήση ούτε ενός καρφιού. Η νέα αυτή αλλόκοτη συναρμογή καθιστά το σκαμνί άχρηστο ως κάθισμα αλλά ταυτόχρονα το απελευθερώνει από το σύνηθες πλαίσιο αναφοράς και την κοινότοπη χρηστικότητά του. Ο Ai εσκεμμένα τονίζει τις διακοσμητικές λεπτομέρειες και τα ίχνη της δουλειάς του τεχνίτη — δύο πτυχές που αποσιωπήθηκαν κατά την Πολιτιστική Επανάσταση, όταν η προσωπική έκφραση και οι αρχές της καλλιτεχνίας έδωσαν τη θέση τους στην ομοιομορφία και τη λειτουργικότητα. Κατά συνέπεια το έργο Σταφύλια και η σειρά των επίπλων εξυμνούν την παραδοσιακή κινεζική χειροτεχνία, την καθημερινή λεπτομέρεια και την απουσία κοινότυπης λειτουργικότητας, ανατρέποντας τις εδραιωμένες απόψεις για τον πολιτισμό και τον ρόλο και τη μορφή της τέχνης και των καθημερινών αντικειμένων.

Σίδερο οπλισμού & Φέρετρο, 2014

Ξύλο huali, μάρμαρο και αφρός, ποικίλες διαστάσεις

© and courtesy of Ai Weiwei Studio

Στις 12 Μαΐου 2008 ένας σεισμός 8.0 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ έπληξε την κινεζική επαρχία Σετσουάν, αφήνοντας χιλιάδες θύματα. Δέκα μέρες μετά το συμβάν ο Ai μετέβη ως επικεφαλής μιας ομάδας για την καταγραφή και την κινηματογράφηση των μετασεισμικών συνθηκών στις πληγείσες περιοχές. Πολλοί θάνατοι οφείλονται στις υποτυπώδεις δομικές κατασκευές, που κατέρρευσαν εγκλωβίζοντας εκατοντάδες μαθητές στα συντρίμμια. Αντιδρώντας στην αδιαφάνεια που επέβαλε η κυβέρνηση μην αποκαλύπτοντας τα ονόματα και τον ακριβή αριθμό των θυμάτων σε ένα σχολείο που κατέρρευσε, ο Ai ξεκίνησε μια «Έρευνα Πολιτών» για να συλλέξει πληροφορίες για τα νεκρά παιδιά. Η διακήρυξη έγραφε: «Προκειμένου να μνημονεύσουμε τα θύματα, να δείξουμε το ενδιαφέρον μας για τη ζωή, για την ανάληψη ευθύνης και για την εν δυνάμει ευτυχία των επιζώντων, ξεκινάμε μια «Έρευνα Πολιτών». Θα αναζητήσουμε τα ονόματα όλων των παιδιών που χάθηκαν, και θα τα μνημονεύσουμε». Μέχρι τις 14 Απριλίου 2009, ο κατάλογος είχε φτάσει τα 5.385 ονόματα.

Το Σίδερο οπλισμού & Φέρετρο είναι ένα μεταφορικό μνημείο για τα χαμένα παιδιά. Ο Ai σχεδίασε μικρά φέρετρα από ξύλο huali σε ακανόνιστα σχήματα. Τα φέρετρα έχουν την όψη παραδοσια­κών επίπλων, σε ένα ειρωνικό παιχνίδι με την ιδέα της δημιουργίας ειδών καθημερινής χρήσης με τη μορφή νεκρικών αντικειμένων. Το καθένα φέρει μέσα ή επάνω του σε μαρμάρινο αντίγραφο ένα από τα λυγισμένα σίδερα οπλισμού που συνέλεξε ο Ai από τα συντρίμμια των κακοχτισμένων σχολείων. Οι στρεβλωμένες φόρμες από τις σιδερόβεργες παραπέμπουν οδυνηρά στην καταστροφή από τον σεισμό. Αυτά τα τσακισμένα υπολείμματα της τραγωδίας, μεταμορφώνονται εδώ σε κομψά και περίτεχνα ενθύμια — μια ειρωνική ωδή στα φτηνά, θανατηφόρα υλικά που μιμούνται.

Πολυέλαιος, 2015

Χαλκός, κρύσταλλος και φωτιστικά, 400 x 240 x 230 εκ.

© and courtesy of Ai Weiwei Studio

Το έργο αυτό εντάσσεται σε μια σειρά μεγάλης κλίμακας πολυελαίων την οποία ο Ai ξεκίνησε το 2002, όταν η Κίνα άρχισε τη μετάβαση από μια ενδεή κοινωνία προς μια σχετική ευμάρεια. Την περίοδο αυτή, ειδικά οι πολυέλαιοι έγιναν σύμβολα ανόδου και πολυτέλειας, παραπέμποντας στις περίτεχνες, χρυσοποίκιλτες βασιλικές αυλές της Ευρώπης του ροκοκό: έγινε λοιπόν όλο και πιο δημοφιλές και συνηθισμένο να διακοσμούνται τα δημόσια κτήρια με κρυστάλλινα φωτιστικά ως ένδειξη ευημερίας. Οι πολυέλαιοι άρχισαν να κυριαρχούν παντού, από το Μέγαρο του Λαού ως τα κοινά εστιατόρια, ως φανταχτερή έκφραση οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης. Ο Ai τονίζει ακόμη περισσότερο τον συμβολισμό του πολυελαίου κρεμώντας λευκά κρύσταλλα που χύνονται προς τα κάτω. Στο συγκεκριμένο έργο επιλέγει αντί της αναρτημένης διάταξης την επιδαπέδια, σε σχήμα δέντρου με κλαδιά που τείνουν προς τα πάνω, κατάφορτα με κρυστάλλινα φύλλα. Το δέντρο μπορεί να διαβαστεί σαν σύμβολο ανάπτυξης, προόδου και ζωής. Όπως λέει ο Ai, μια άλλη πηγή έμπνευσης ήταν μια σκηνή από την βωβή σοβιετική ταινία Οκτώβρης του Sergei Eisenstein (1928), όπου ένας σειόμενος κρυστάλλινος πολυέλαιος δείχνει μεταφορικά την αστάθεια μιας κοινωνίας που υφίσταται βαθιές αλλαγές. Ο Ai παρουσιάζει μια πιο δύσπιστη ματιά στην ανάπτυξη και την «πρόοδο» της σημερινής Κίνας.

Το φως, εξάλλου, έχει ιδιαίτερη σημασία για τον καλλιτέχνη: ο πατέρας του, ο ποιητής Ai Qing, καταγγέλθηκε κατά την περίοδο του Αντι-δεξιού Κινήματος κι έτσι ο ενός έτους Ai και η οικογένειά του στάλθηκαν σε στρατόπεδο εργασίας στο Beidahuang το 1958 και έπειτα από τρία χρόνια στο Shihezi. Δεν επέστρεψαν στο Πεκίνο παρά με το τέλος της Πολιτιστικής Επανάστασης, το 1976. Για τον Ai τα χρόνια της εξορίας έμειναν μέσα του ως έλλειψη φωτός, αφού στην οικογένεια δεν έδιναν ούτε καν κεριά, οπότε ο πολυέλαιος είναι για αυτόν μια έκφραση προσωπικής ελευθερίας και προόδου.

Κάμερα Παρακολούθησης σε Βάθρο, 2015

Μάρμαρο, 120 x 52 x 52 εκ.

Ιδιωτική Συλλογή

Το 2011 ο Ai Weiwei εξαφανίστηκε επί 81 ημέρες. Βρισκόταν υπό κράτηση από τις αρχές σε μυστική φυλακή, και εν τέλει αφέθηκε ελεύθερος με εγγύηση χωρίς καμιά εξήγηση. Ήδη από το 2009, το εργαστήριό του στο Πεκίνο βρισκόταν υπό συνεχή παρακολούθηση, με δεκαπέντε κάμερες να καλύπτουν όλο το συγκρότημα και να καταγράφουν κάθε του κίνηση. Με την Κάμερα Παρακολούθησης σε Βάθρο, ο καλλιτέχνης μετατρέπει σε μνημείο τη συσκευή κλειστού κυκλώματος σκαλίζοντάς την σε μάρμαρο, το υλικό των μνημείων και των τάφων, από ένα αυτοκρατορικό λατομείο της Κίνας. Όπως και σε άλλα έργα, όπως τα Μάσκα και Cao, ο Ai χειρίζεται επιδέξια τους συνειρμούς ιστορικά φορτισμένων υλικών για να αναδείξει με ειρωνεία τα σύμβολα του κρατικού ελέγχου και της έλλειψης ιδιωτικότητας που υφίσταται ο κινεζικός λαός. Ο πόνος αναβιβάζεται σε βάθρο. Το έργο στρέφει την προσοχή στην κάμερα παρακολούθησης, την πανταχού παρούσα όσο και αθέατη, ενώ ταυτόχρονα παραπέμπει στον τρόπο αντίδρασης του Ai στη συνεχή παρακολούθηση: κάνει τη ζωή του απόλυτα ορατή με τη συνεχή καταγραφή της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο καλλιτέχνης καταγράφει με το κινητό του όλες του τις καθημερινές συναντήσεις, και τις πιο ασήμαντες, έτσι ώστε να είναι και ο ίδιος ταυτόχρονα το άγρυπνο μάτι που βλέπει τα πάντα αλλά και «ανοιχτό βιβλίο»: αν τα πάντα είναι ανοιχτά, δεν μένει τίποτε για να κατασκοπεύσεις.

Σωσίβιο, 2016

Μάρμαρο, 100 x 80 x 40 / 80 x 80 x 20 εκ.

© and courtesy of Ai Weiwei studio

Το έργο δημιουργήθηκε για την έκθεση ως ανταπόκριση του Ai στην εν εξελίξει προσφυγική κρίση όπως την έζησε στη Λέσβο. Σε όλη του τη σταδιοδρομία, ο Ai επιλέγει να επικεντρωθεί σε συγκεκριμένα objets trouvés, καθημερινά αντικείμενα που ανάγονται σε μοτίβα των κύριων θεματικών της δουλειάς του. Τέτοια αντικείμενα υπήρξαν κατά καιρούς η περίφημη αντιασφυξιογόνος μάσκα, η κάμερα παρακολούθησης και η σχολική τσάντα αλλά και οικιακά είδη όπως σκαμνιά, ποδήλατα και κρεμάστρες. Τα απλά αυτά αντικείμενα γίνονται φορτισμένα σύμβολα, πανίσχυρα στην απλότητά τους, που επαναλαμβάνονται σε όλο του το έργο. Η αρχική έμπνευση προήλθε από το εννοιολογικό έργο του Marcel Duchamp και τα περίφημα “readymades”: καθημερινά αντικείμενα μαζικής παραγωγής που ο Duchamp εξέθετε ως τέχνη, και τα οποία άσκησαν μεγάλη επιρροή στον νεαρό Ai Weiwei όταν ζούσε στη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του 1980.

Εδώ ο Ai παρουσιάζει ένα απλό λαστιχένιο σωσίβιο σαν εκείνα που ξεβράζονται στις ακτές της Λέσβου. Περίτεχνα φιλοτεχνημένο σε μάρμαρο, το αντικείμενο μετατρέπεται από απόρριμμα σε έμβλημα. Ο δακτύλιος έχει πολλές έννοιες: η παρουσία του στις ακτές της Λέσβου παραπέμπει στην χρήση του ως μέσο επίπλευσης από τους πρόσφυγες, που επιχειρούν να διασχίσουν τη θάλασσα από την Τουρκία στην Ελλάδα. Το ανεπαρκές αυτό σωστικό μέσο για όσους βρίσκονται μεσοπέλαγα, τονίζει την επισφάλεια της ζωής των χιλιάδων ξεριζωμένων από τον πόλεμο. Εξ άλλου, υπήρξαν καταγγελίες ότι σε αρκετούς πρόσφυγες δόθηκαν ψεύτικα σωσίβια που οδήγησαν πολλούς σε θάνατο, όπως τον μικρό Alan Kurdi τη σιλουέτα του οποίου ο Ai χρησιμοποίησε στη σειρά Σημαίες σε αυτή την έκθεση. Το Σωσίβιο γίνεται σύμβολο της ζωής και του θανάτου: κάποτε σώζει ζωές, ταυτόχρονα όμως μαρτυρεί τις συνθήκες και τους κινδύνους που αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες της Λέσβου· ένα εξαθλιωμένο νήμα της ζωής.

Μάσκα, 2011

Μάρμαρο, 80 x 80 x 30 εκ.

© and courtesy of Ai Weiwei Studio

Τα αυξανόμενα επίπεδα αιθαλομίχλης στις πόλεις της Κίνας κατά την τελευταία δεκαετία προκαλούν σοβαρές ανησυχίες για τη δημόσια υγεία. Η ταχεία οικονομική ανάπτυξη σε συνδυασμό με την εξάπλωση του αυτοκινήτου και την εξάρτηση από τη χρήση του άνθρακα, έχουν οδηγήσει σε έντονα περιβαλλοντικά προβλήματα. Το Πεκίνο παρουσίασε τιμές-ρεκόρ στην ατμοσφαιρική ρύπανση και οι τιμές ρύπων ήταν πάνω από 40 φορές υψηλότερες από τα όρια ασφαλείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Το βαρύ στρώμα αιθαλομίχλης που σκέπασε την πόλη, οδήγησε στα ύψη τις πωλήσεις προστατευτικών μασκών. Ως αντίδραση σε αυτό ο Ai Weiwei δημιούργησε το έργο Μάσκα, σμιλεμένο σε ένα ενιαίο κομμάτι μαρμάρου. Το αντικείμενο συνιστά συμβολική καταγγελία του εντεινόμενου περιβαλλοντικού προβλήματος και της επικίνδυνης κυβερνητικής αδράνειας ως προς την περιβαλλοντική νομοθεσία στην Κίνα. Η επιλογή του υλικού αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του μηνύματος: η μαρμάρινη αντιασφυξιογόνος μάσκα κοσμεί μια ταφόπλακα, που θυμίζει τα κλασικά πολεμικά μνημεία, στα οποία το υλικό συμβολίζει την ανδρεία, την αξιοπρέπεια και την αρετή. Η μάσκα μετατρέπεται σε ένα ανώνυμο, ζοφερό σύμβολο που παραπέμπει στην επιβεβλημένη από το κομμουνιστικό καθεστώς ανωνυμία την οποία ο ίδιος βίωσε μεγαλώνοντας στην Κίνα. Την περίοδο της Πολιτιστικής Επανάστασης εφαρμόστηκε ομοιόμορφο ντύσιμο, με τις στολές που μοιράζονταν στους εργάτες όλων των κλάδων. Άνδρες και γυναίκες φορούσαν ακριβώς το ίδιο γκρίζο χιτώνιο και παντελόνι, τη γνωστή «στολή του Μάο» που σύντομα αντικατέστησε τα ρούχα της μόδας στην Κίνα. Η αντιασφυξιογόνος μάσκα, που κρύβει το πρόσωπο αυτού που τη φορά, ταιριάζει με την απαγόρευση της ατομικότητας και την υποταγή του ατόμου στα αυταρχικά καθεστώτα που διαφεντεύουν τη ζωή του.

Cao, 2014

Μάρμαρο, 20 x 22 x 25 εκ. το κάθε κομμάτι

© and courtesy of Ai Weiwei Studio

Η εγκατάσταση Cao του Ai Weiwei’s είναι μια επιφάνεια από λευκό μαρμάρινο γρασίδι —ένα οπτικό παράδοξο αλλά και μια πρόκληση για τους τεχνίτες του, που έπρεπε να αναπαραγάγουν το λεπτεπίλεπτο φυτό χρησιμοποιώντας ένα εύθραυστο πέτρωμα. Η λέξη «cao» έχει διάφορες σημασίες ανάλογα με την προφορά. Κατά κυριολεξία σημαίνει «γρασίδι», αλλά στην καθημερινή αργκό χρησιμοποιείται ως προσβολή. Στο έργο αυτό ο Ai υπερασπίζεται το κοινό και ταπεινό φυτό και εξυμνεί την καθολική παρουσία, την ανθεκτικότητα και το «άγριο» που έχει το γρασίδι, αφιερώνοντάς του ένα μνημείο. Το χρησιμοποιεί ως μια εικόνα για τους καθημερινούς, υποταγμένους ανθρώπους της Κίνας, τις ρίζες της κοινωνίας. Το λευκό μάρμαρο, που παραπέμπει στην ισχύ και την ευημερία, προέρχεται από το λατομείο Dashiwo, που χρησιμοποιήθηκε για την Απαγορευμένη Πόλη κατά τη Δυναστεία Μινγκ τον 15ο αιώνα αλλά και πιο πρόσφατα για το μαυσωλείο του Μάο στην Πλατεία Τιενανμέν. Το υλικό είναι γεμάτο πολιτιστική βαρύτητα και προέρχεται από ένα μέρος συνδεδεμένο με την κινεζική ιστορία και τα ύψιστα κλιμάκια εξουσίας. Φτιάχνοντας ένα χορτάρι που δεν μαραίνεται ούτε πεθαίνει, ο Ai μοιάζει να διαμηνύει ότι η ελπίδα μπορεί πάντοτε να ξεπηδήσει από το κοινό και το ασήμαντο.

Δάχτυλο, 2014

Ασπρόμαυρη ταπετσαρία

© and courtesy of Ai Weiwei studio

Αυτό το σχέδιο ταπετσαρίας από τον Ai Weiwei περιλαμβάνει διακοσμητικά γεωμετρικά μοτίβα αποτελούμενα από χέρια με υψωμένο προκλητικά το μεσαίο δάχτυλο. Το σχέδιο παραπέμπει σε δύο παλαιότερα έργα του Ai, τα Μαρμάρινος Βραχίονας (2007) και Μελέτη Προοπτικής (1995-2011). Το δεύτερο –που περιλαμβάνεται στην έκθεση– είναι μια σειρά φωτογραφιών που δείχνει το τεντωμένο χέρι του Ai, με το μεσαίο δάχτυλο υψωμένο σε μια χειρονομία περιφρόνησης προς σημαντικά μνημεία και ιστορικούς τόπους, από την Πλατεία Τιενανμέν στο Πεκίνο μέχρι τον Πύργο του Άιφελ στο Παρίσι. Όπως και στον Μαρμάρινο Βραχίονα, τα τεντωμένα χέρια στην ταπετσαρία συνδέονται με ένα τμήμα κεφαλιού που περιλαμβάνει ένα αυτί. Η ταπετσαρία θα μπορούσε να συμβολίζει την πρακτική του Ai — πολιτικοποιημένη, κριτική και άφοβη. Το αυτί υποδεικνύει ότι γνωρίζει, ακούει, ενώ η χειρονομία δείχνει την περιφρόνησή του για τα όσα ακούει. Η απλή δύναμη του δακτύλου, μεταμορφωμένη με χιούμορ σε αρμονικά σχέδια, συνιστά σαφή καταδίκη της διαφθοράς, της λογοκρισίας και της καταπίεσης. Η χρήση της ταπετσαρίας ως εικαστικού μέσου είναι ενδιαφέρουσα, καθώς είναι κάτι που συνήθως συνδέεται με εσωτερικούς οικιακούς χώρους και υποτίθεται ότι είναι απλώς διακοσμητική. Εδώ, ακόμη και η ταπετσαρία φορτίζεται πολιτικά — και ίσως ο Ai να υπονοεί ότι η αντίσταση παρεισφρέει σε όλες τις πτυχές της ζωής, ακόμη και στον ιδιωτικό μας βίο.

Το Ζώο που Μοιάζει με Λάμα αλλά στην Πραγματικότητα είναι Αιγοκάμηλος

Έγχρωμη ταπετσαρία

© and courtesy of Ai Weiwei studio

Το έργο αυτό του Ai θυμίζει μια άλλη του ταπετσαρία με τίτλο Χρυσή Εποχή, διακοσμημένη με περίτεχνες συνθέσεις από χειροπέδες, κάμερες ασφαλείας και το πουλί-σήμα του Twitter σε έντονο χρυσοκίτρινο χρώμα. Το σχέδιο είναι περίπλοκο, σαν επίχρυσο μοτίβο ροκοκό αλλά φτιαγμένο από στοιχεία καθημερινά και με μια δόση ειρωνικού χιούμορ. Το πουλί του Twitter ανάμεσα στα διασταυρούμενα «πυρά» των καμερών παρακολούθησης, θα μπορούσε να συμβολίζει τον χώρο ελεύθερης έκφρασης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης υπό τον ασφυκτικό περιορισμό της συνεχούς παρακολούθησης από τις κινεζικές αρχές. Το Ζώο που Μοιάζει με Λάμα αλλά στην Πραγματικότητα είναι Αιγοκάμηλος εξετάζει τα ίδια ζητήματα, με το μοτίβο των καμερών και των χρυσών αλυσίδων να εικονοποιεί τον περιορισμό των ανθρώπων από τον κυβερνητικό έλεγχο. Η κάμερα είναι ένα σημαντικό στοιχείο στη δουλειά του Ai στο οποίο καταφεύγει συχνά, εμπνευσμένος από τις είκοσι κάμερες που είχαν τοποθετήσει οι κινεζικές αρχές στο σπίτι-εργαστήριο του καλλιτέχνη για να παρακολουθούν τις δραστηριότητές του. Το σχόλιο αφορά όχι μόνο στη δική του περίπτωση αλλά και σε κάθε Κινέζου πολίτη που ζει υπό το κυβερνητικό βλέμμα. Ο Ai συνεχώς επαναπροσδιορίζει το πώς βλέπουμε τα κοινά αντικείμενα. Μετατρέποντας καθημερινά πράγματα σε κομψές και περίτεχνες «χρυσές» διακοσμήσεις, ο Ai μνημονεύει ειρωνικά και επισημαίνει αυτά τα φαινομενικά ασήμαντα στοιχεία της ζωής στην Κίνα.

Σημαία (Ελλάδα), 2016

Σημαία (Ευρώπη), 2016

Σημαία (Σκιά), 2016

Ύφασμα σατέν, 288.5 x 189 εκ.

Οι Σημαίες του Ai Weiwei συνιστούν μια νέα ομάδα έργων φτιαγμένων ειδικά για την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας, ως αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης εμπλοκής του καλλιτέχνη με την προσφυγική κρίση στη Λέσβο. Οι σημαίες είναι εμβληματικά αντικείμενα, παγκόσμια σύμβολα ταυτότητας, εθνικισμού και της έννοιας του «ανήκειν». Στο πλαίσιο της μετανάστευσης αποκτούν ιδιαίτερη σημασία, καθώς χιλιάδες άνθρωποι εγκαταλείπουν τις πατρίδες τους σε αναζήτηση νέας στέγης υπό τη σημαία της Ευρώπης. Δύο από τις σημαίες είναι πράγματι εκείνες της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που μοχθούν στην προσπάθεια να υποκαταστήσουν τις πατρίδες των εκτοπισμένων και των άστεγων. Η τρίτη σημαία αντιπροσωπεύει τον μεταιχμιακό χώρο που καταλαμβάνουν οι πρόσφυγες στη Λέσβο: το στρογγυλό σχήμα στο κέντρο είναι το περίγραμμα του σώματος του Alan Kurdi, του τρίχρονου παιδιού κουρδικής καταγωγής από τη Συρία, του οποίου η εικόνα κατέκλυσε τα παγκόσμια ΜΜΕ μετά τον πνιγμό του στο Αιγαίο στις 2 Σεπτεμβρίου 2015. Η διαβόητη φωτογραφία δείχνει το άψυχο σώμα του Alan που ξεβράστηκε στην ακτή όταν το μικρό φουσκωτό στο οποίο επέβαινε με την οικογένειά του ανετράπη μόλις πέντε λεπτά αφού απέπλευσε από την Τουρκία. Η εικόνα του Alan έγινε σύμβολο του τρομερού κόστους της προσφυγικής κρίσης σε ζωές, καθώς και της απελπιστικής κατάστασης των ανθρώπων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν μια πατρίδα χωρίς πάντοτε να βρίσκουν μια άλλη.

Κατά τη συνήθη πρακτική του Ai, το υλικό του έργου έχει κι αυτό τη σημασία του. Η έμπνευση για την όψη των σημαιών προήλθε από τις θερμικές κουβέρτες που μοιράζονται στους πρόσφυγες όταν φτάνουν στη Λέσβο. Το ισχνό υλικό αντικατοπτρίζει την ανεπάρκεια των συνθηκών διαβίωσης στους καταυλισμούς της Λέσβου καθώς και τις αστοχίες στον χειρισμό του προσφυγικού σε διεθνές επίπεδο. Οι σημαίες της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης απομιμούνται το υλικό των ειδών διάσωσης, αλλά όχι και εκείνο ενός πραγματικού σπιτιού ή μιας νέας ζωής για εκείνους που φτάνουν καθημερινά στις ευρωπαϊκές ακτές.

Φουσκωτό Zodiac, 2016

Έγχρωμη φωτογραφία, 70 x 105 εκ.

© and courtesy of Ai Weiwei studio

Η εικόνα παρουσιάζει ένα από τα κοινά, φτηνά φουσκωτά σκάφη στα οποία μπαίνουν καθημερινά χιλιάδες πρόσφυγες ελπίζοντας για ένα ασφαλές πέρασμα από την Τουρκία στη Λέσβο. Εκατοντάδες έχουν πνιγεί με αυτό τον τρόπο, λόγω των κακών καιρικών συνθηκών και της υπερφόρτωσης των σκαφών. Ο Ai περιγράφει την εμπειρία που είχε κατά την πρώτη του επίσκεψη στη Λέσβο, όταν είδε μια τέτοια βάρκα να πλέει άδεια κοντά στην ακτή χωρίς να γνωρίζει αν οι επιβαίνοντες είχαν σωθεί ή είχαν πνιγεί. Ο Ai ανέβηκε στο φουσκωτό και ανοίχτηκε μόνος στη θάλασσα, προσπαθώντας να πάρει μια ιδέα για την εμπειρία των προσφύγων. «Το συναίσθημα δεν περιγράφεται με λόγια», είπε. «Έχει να κάνει με τη μοναξιά, τον θάνατο, την αποσύνδεση από τον κόσμο.» Η αίσθηση του μετέωρου, η μεταιχμιακή εμπειρία του να μην ανήκεις σε καμιά χώρα αλλά να περιστοιχίζεσαι μόνο από απειλητικά νερά, συνοψίζει ίσως απόλυτα τη μοίρα των μεταναστών, την απέραντη μοναξιά.

Φωτογραφίες από τη Λέσβο, 2015-2016

Φωτογραφική Εταιρεία Μυτιλήνης — Θωμάς Μαμάκος (γεν. 1980), Ηλίας Μάρκου (γεν. 1978), Μιχάλης Μπάκας (γεν. 1973), Πέτρος Τσακμάκης (γεν. 1970), Στρατής Τσουλέλλης (γεν. 1957), Δημήτρης Φωτίου (γεν. 1968)

«Τα σύνορα δεν είναι στη Λέσβο· είναι στον νου και την καρδιά μας.»

Η παρουσία του Ai Weiwei στην Ελλάδα είναι αναπάντεχη αλλά απόλυτα φυσική. Τον τελευταίο χρόνο η Ελλάδα γίνεται μάρτυρας μιας από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές κρίσεις της πρόσφατης ιστορίας. Το 2015, πάνω από ένα εκατομμύριο μετανάστες και πρόσφυγες μπήκαν στην Ευρώπη από στεριά και θάλασσα, εγκαταλείποντας τη Συρία, το Ιράκ και άλλες εμπόλεμες χώρες. Το νησί της Λέσβου υπήρξε η κύρια πύλη εισόδου για εκατοντάδες χιλιάδες. Πολλοί πνίγονται διασχίζοντας το θαλάσσιο πέρασμα, ενώ όσοι φτάνουν στη στεριά περιορίζονται υπό κακές συνθήκες σε συνωστισμένους καταυλισμούς. Το μέλλον τους είναι αβέβαιο, ενώ καθημερινά καταφτάνουν και άλλοι πρόσφυγες. Στις 17 Σεπτεμβρίου 2015 ο Ai έκανε την πρώτη του δημόσια παρέμβαση οργανώνοντας μια πορεία 11 χιλιομέτρων στο Λονδίνο για να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη ως προς το δράμα των μεταναστών, κουβαλώντας μια κουβέρτα ως σύμβολο των αναγκών των 60 εκατομμυρίων προσφύγων σε όλο τον κόσμο. Τον Δεκέμβριο επισκέφτηκε για πρώτη φορά τη Λέσβο. Πάντοτε ευαίσθητος σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθερίας του λόγου, ο Ai οργάνωσε ένα εργαστήριο στο νησί για να παράγει τέχνη που θα έφερνε στο προσκήνιο το δράμα των προσφύγων και θα τραβούσε την προσοχή στην ανθρωπιστική κρίση. «Πρόκειται για μια ιστορική στιγμή από κάθε άποψη. Ως καλλιτέχνης θέλω να εμπλακώ πιο ενεργά. Θέλω να κάνω έργα σχετικά με την κρίση, και να βοηθήσω στη συνειδητοποίηση της κατάστασης.»

Αυτή τη συνειδητοποίηση σίγουρα την προώθησε, ανεβάζοντας καθημερινά δεκάδες φωτογραφίες και βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αποκαλύπτοντας τόσο τη σκληρή πραγματικότητα της ζωής στους καταυλισμούς όσο και τρυφερές οικογενειακές στιγμές. Ένας από τους στόχους του ήταν να προσδώσει ταυτότητα στους ανώνυμους πρόσφυγες, παρουσιάζοντάς τους ως συγκεκριμένα άτομα και όχι σαν τους απρόσωπους αριθμούς που δίνουν τα ΜΜΕ. Ελπίζει να δώσει μια εικόνα της κατάστασης πιο αντικειμενική, χωρίς τη λογοκριτική διαμεσολάβηση των ΜΜΕ. Το 2016 η εμπλοκή του εντάθηκε ακόμη περισσότερο: τον Ιανουάριο, ο Ai χάρισε 1000 ηλιακές λάμπες Little Sun, σχεδιασμένες από τον καλλιτέχνη Olafur Eliasson, στους ανθρώπους που ως τότε πάλευαν με το σκοτάδι της νύχτας στους προσωρινούς καταυλισμούς της Λέσβου. Τον επόμενο μήνα ο Ai τύλιξε τους κίονες του Konzerthaus του Βερολίνου με πάνω από 3000 σωσίβια προσ­φύγων που είχαν φτάσει στη Λέσβο παλεύοντας με τα κύματα του Αιγαίου, ως μια ζωηρή υπενθύμιση των κινδύνων της προσφυγιάς και του μεγάλου κόστους σε ανθρώπινες ζωές.

Η επίσκεψη του Ai στη Λέσβο, που ήταν αρχικά ένα ερευνητικό ταξίδι, έχει αναχθεί σε προσωπική αποστολή. Όπως και σε όλα του τα εγχειρήματα, ο Ai δεν επιδιώκει απλώς να καταγράψει, αλλά και να προωθήσει ενεργά την αλλαγή.

Μελέτη Προοπτικής, 2014

Έγχρωμες και ασπρόμαυρες φωτογραφίες, ποικίλες διαστάσεις

© and courtesy Ai Weiwei and neugerriemschneider, Berlin

Η Μελέτη Προοπτικής είναι μια εκτεταμένη σειρά φωτογραφιών που δημιούργησε ο Ai Weiwei μεταξύ 1995 και 2011. Σε όλη τη σειρά βλέπουμε το επαναλαμβανόμενο μοτίβο του αριστερού χεριού του καλλιτέχνη με υψωμένο το μεσαίο δάχτυλο προς το φόντο, που δείχνει σημεία-ορόσημα από όλο τον κόσμο. Η σύνθεση των εικόνων μιμείται την τάση των τουριστών να φωτογραφίζονται μπροστά από διάσημα μνημεία — το «Ήμουν κι εγώ εκεί». Η πρώτη φωτογραφία τραβήχτηκε το 1995 στην Πλατεία Τιενανμέν του Πεκίνου: έναν τόπο μεγάλης σημασίας στην πολιτική ιστορία της Κίνας ως σκηνικό των διαδηλώσεων υπέρ του εκδημοκρατισμού που κατέληξαν στον θάνατο εκατοντάδων ή και χιλιάδων άοπλων διαδηλωτών το 1989. Η απλή όσο και ασεβής χειρονομία εκφράζει τη στάση του καλλιτέχνη απέναντι στην εξουσία. Ο τίτλος Μελέτη Προοπτικής παραπέμπει σαρκαστικά στη χρήση του αντίχειρα για να σταθμίσει κανείς τη σχέση μακρινών αντικειμένων, αλλά οι φωτογραφίες αυτές μεταφέρουν και μια ιδιαίτερη οπτική γωνία θέασης των συστημάτων εξουσίας: ζητούν από τον θεατή να αναθεωρήσει την άκριτη υποταγή του στο κατεστημένο, την εξουσία, τις κυβερνήσεις και τους θεσμούς. Το έργο ευθυγραμμίζεται με την αδιάκοπη επένδυση του Ai στις δημοκρατικές αξίες, την ελευθερία του λόγου και την ενδυνάμωση του ατόμου.

Η σειρά κέρδισε αναγνώριση όταν ο Ai άρχισε να ανεβάζει τις φωτογραφίες στο blog του (Sina — 2005-2009). Μετά τη φυλάκισή του, οι εικόνες έκαναν πραγματική αίσθηση στο διαδίκτυο καθώς οι χρήστες του διαδικτύου άρχισαν να ανεβάζουν δικές τους αντίστοιχες φωτογραφίες, σε μια κίνηση υποστήριξης και αλληλεγγύης. Η χειρονομία δεν στρεφόταν πλέον προς τα μνημεία αλλά προς τον φακό, καταδικάζοντας τον ασφυκτικό κυβερνητικό έλεγχο στην Κίνα και καλώντας για ελευθερία του λόγου, δράση και τον γόνιμο ενθουσιασμό μιας ηχηρής διαμαρτυρίας. Στην τελική της αυτή μεταμόρφωση, η χειρονομία δεν απευθύνεται πια σε ένα ορόσημο αλλά σηματοδοτεί αλληλεγγύη και ειλικρίνεια.

Ιστάμενη Μορφή, 2016

Μάρμαρο, 188 x 80 x 58 εκ.

© and courtesy of Ai Weiwei Studiο

Σε ένα νέο έργο φτιαγμένο ειδικά για την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, ο Ai γεφυρώνει την τέχνη του με την ελληνική ιστορία, συνδέοντάς την άμεσα με τη μόνιμη συλλογή του Μουσείου, δίπλα στην οποία παρουσιάζονται τώρα οι δημιουργίες του. Η Ιστάμενη Μορφή είναι ο μαρμάρινος κολοσσός μιας ανδρικής φιγούρας με τα λεία, γωνιώδη χαρακτηριστικά που απαντώνται σε πολλά γλυπτά της Κυκλαδικής τέχνης. Το έργο παραπέμπει άμεσα στα μαρμάρινα ειδώλια τύπου Σπεδού που κυριαρχούσαν στη φάση Σύρου της Πρωτοκυκλαδικής Περιόδου (2800-2300 π.Χ.). Το κομψό κεφάλι σε επίμηκες ωοειδές σχήμα, ο λεπτός κορμός και το ευρύ στέρνο συνιστούν αναφορά στον «Καλλιτέχνη Γουλανδρή» στον οποίο αποδίδεται το δημοφιλές γλυπτικό ιδίωμα της τρίτης χιλιετίας π.Χ.

Ο Ai υιοθετεί και προσωποποιεί αυτό το έμβλημα της αρχαίας γλυπτικής. Η δραματική αύξηση της κλίμακας στο φυσικό μέγεθος μετατρέπει το λεπτεπίλεπτο κυκλαδικό μοντέλο σε μια επιβλητική θεότητα. Αντίθετα από το αρχικό κυκλαδικό πρότυπο των διπλωμένων χεριών πάνω στο στέρνο, εδώ οι βραχίονες είναι σε έκταση και τα χέρια απλωμένα. Η στάση αυτή δείχνει ανοιχτό πνεύμα, ταυτόχρονα όμως παραπέμπει οπτικά σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του Ai: τη διαβόητη φωτογραφική σειρά Dropping a Han Dynasty Urn. Οι τρεις φωτογραφίες δείχνουν τον Ai, ανέκφραστο, να αφήνει μια αρχαία τεφροδόχο της Δυναστείας Χαν (221–207 π.Χ.) να γλιστρά από τα τεντωμένα του χέρια και να θρυμματίζεται μπροστά στα πόδια του. Το έργο σχολιάζει την εσκεμμένη καταστροφή αρχαίων καλλιτεχνημάτων κατά την Πολιτιστική Επανάσταση του Προέδρου Μάο (1966-1976). Στην Ιστάμενη Μορφή, ο Ai αντικαθίσταται από ένα άγαλμα σε φυσικό μέγεθος. Το μικρό κυκλαδικό ειδώλιο αποκτά αυτενέργεια και ισχύ· δεν είναι πια ένα εύθραυστο, ευάλωτο ίχνος του παρελθόντος αλλά μια ισχυρή μορφή που κατακρίνει την καταστροφή της κληρονομιάς. Εκτός από το να μιμείται έργα από τη συλλογή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, το νέο δημιούργημα του Ai εξετάζει τη σημερινή Κίνα και Ελλάδα, την ταύτιση και την προσκόλλησή τους στο παρελθόν και τη διαφορετική αντιμετώπιση, από την κάθε χώρα, της ιστορίας της.

Λείψανα, 2015

Πορσελάνη, 13 κομμάτια, ποικίλες διαστάσεις

© and courtesy of Ai Weiwei Studio

Ένα από τα πιο δυνατά έργα του Ai Weiwei, τα Λείψανα είναι πορσελάνινα εκμαγεία υπο­λειμμάτων από ένα ανθρώπινο κρανίο, οστά λεκάνης, θώρακος και μια κνήμη. Η αριστοτεχνικά βαμμένη πορσελάνη δίνει πολύ πειστικά την ψευδαίσθηση ότι πρόκειται για κόκκαλο. Τα εκμαγεία έγιναν με βάση οστά που ανασκάφτηκαν κρυφά από την τοποθεσία ενός στρατοπέδου εργασίας που λειτουργούσε στην εποχή του Προέδρου Μάο. Πρόκειται για ένα μερικώς αυτοβιογραφι­κό έργο του Ai. Το 1958 ο πατέρας του, ο διάσημος ποιητής Ai Qing, καταγγέλθηκε από το Αντιδεξιό Κίνημα του Μάο, μέσα από μια εκστρατεία φίμωσης των διανοούμενων που ασκούσαν κριτική στο καθεστώς. Η οικογένεια του Ai στάλθηκε σε στρατιωτικό στρατόπεδο επανεκπαίδευσης το Beidahuang της ΒΑ Κίνας, όταν ο Ai Weiwei ήταν ενός έτους. Στη συνέχεια, η οικογένεια εξορίστηκε στο Shihezi της επαρχίας Xinjiang στην ΒΔ Κίνα. Το στρα­τόπεδο σήμαινε καταναγκαστικά έργα και κακές συνθήκες διαβίωσης. Στη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης, η οικογένεια έμενε σε μια καλύβα από ξερόκλαδα και χωμάτινο δάπεδο, και ο Ai Qing υποχρεώθηκε να καθαρίζει δημόσιες τουαλέτες. Η υγεία του κλονίστηκε, έφτασε πολλές φορές κοντά στον θάνατο και τελικά έχασε την όραση από το ένα μάτι. Η οικογένεια δεν γύρισε στο Πεκίνο παρά μόνο μετά τον θάνατο του Μάο το 1976, που σηματοδότησε και το τέλος της Πολιτιστικής Επανάστασης. Τα πρώιμα εκείνα χρόνια αναμφίβολα σημάδεψαν τον Ai Weiwei, παγιώ­νοντας την αντίσταση και το συναίσθημα της αδικίας απέναντι στο Κομμουνιστικό Κόμμα που έχουν κεντρική θέση στον ισόβιο ακτιβισμό του και στην πολιτικά φορτισμένη του τέχνη.

Τα οστά στα οποία βασίστηκε το έργο, ανασκάφθηκαν στα στρατόπεδα και ανήκαν στους καταδικασθέντες ως Δεξιούς, χιλιάδες από τους οποίους έχασαν τη ζωή τους από την πείνα και τις κακουχίες. Το έργο Λείψανα μνημονεύει το ιστορικό αυτό γεγονός, με τον τίτλο του να υπαινίσσεται το εφήμερο της ζωής και την έννοια της κληρονομιάς. Όπως κάνει συχνά στην καλλιτεχνική του πρακτική, ο Ai απεικονίζει τα θύματα του κινεζικού κυβερνητικού καθεστώτος —όπως ο πατέρας του και ο ίδιος— με τρυφερότητα και αξιοπρέπεια. Η χρήση της πορσελάνης, ενός υλικού τόσο στενά συνυφασμένου με τον πολιτισμό της χώρας, ώστε στα αγγλικά να λέγεται «china», υπονοεί τον βαθμό στον οποίο τα βάρβαρα αυτά γεγονότα αποτελούν μέρος της σύγχρονης κινεζικής ιστορίας, διαποτίζοντας όλο τον ιστό της κινεζικής ταυτότητας.

Λίθοι, 2011

Πορσελάνη, ποικίλες διαστάσεις

© and courtesy of Ai Weiwei Studio

Το Μουσείο Αρχαιολογίας του Universalmuseum Joanneum στο Γκρατς της Αυστρίας διαθέτει μια συλλογή λίθινων εργαλείων που βρέθηκαν στο σπήλαιο Repolust στα βόρεια της πόλης. Η ηλικία τους υπολογίζεται γύρω στα 100.000 χρόνια, και θεωρούνται πολύ σημαντικά ευρήματα της μέσης ευρωπαϊκής ιστορίας. Το Μουσείο Αρχαιολογίας και το Kunsthaus Graz ζήτησαν τη συμμετοχή του Ai Weiwei στη διαδικασία. Το Μουσείο έφτιαξε καλούπια σιλικόνης για κάθε εργαλείο και τα έστειλε στο εργαστήριο πορσελάνης του Ai στο Jingdezhen. Εκεί, ο Ai —που τότε τελούσε υπό κράτηση— και οι συνεργάτες του έφτιαξαν ακριβή αντίγραφα των εργαλείων σε πορσελάνη, με το τελικό αποτέλεσμα να ομοιάζει αναπάντεχα πολύ με την πέτρα των πρωτοτύπων. Τα έργα εκτέθηκαν το 2011 στο Kunsthaus Graz, σε μια έκθεση με τίτλο Μετρώντας τον Κόσμο: Ετεροτοπίες και Χώροι Γνώσης στην Τέχνη. Η έκθεση άνοιξε στις 11 Ιουνίου. Ο Ai αφέθηκε ελεύθερος στις 22.

Με τα έργα αυτά ο Ai συνεχίζει να ερευνά τα αντικείμενα του παρελθόντος και την αξία που τους αποδίδουμε. Τον απασχολούσε από παλιά η μεγάλη διάδοση πλαστών αντικειμένων που πωλούνταν ως γνήσια στην κινεζική αγορά, κάτι που εγείρει ερωτήματα ως προς την αξία που δίνουμε στα λεγόμενα «γνήσια», ακόμη και όταν τα σύγχρονα αντίγραφα χρησιμοποιούν τις ίδιες δεξιότητες και τεχνικές με τα πρωτότυπα. Το ερώτημα αφορά το πού προσδίδουμε αξία και τι θεωρούμε «τέχνη», και ο Ai θέτει στον θεατή ένα δίλημμα: τί είναι πιο πολύτιμο, τα αυθεντικά εργαλεία του σπηλαίου Repolust ως αρχαία δημιουργήματα ή τα πορσελάνινα αντίγραφα του Ai Weiwei ως σύγχρονη τέχνη; Μας δείχνει πώς αντικείμενα που μοιάζουν πανομοιότυπα μπορεί να προσεγγίζονται με ριζικά διαφορετικούς τρόπους και να αξιολογούνται με εντελώς διαφορετικές αξίες. Το έργο αυτό μεταμορφώνει ιστορικά αντικείμενα και προκαλεί τον θεατή να αναλογιστεί πώς έχουμε μάθει να εκτιμούμε τις καλλιτεχνικές, πολιτιστικές και ιστορικές αξίες.
Χοῦς εἰς χοῦν, 2008

Γυαλί και πηλός, 20 x 20 x 26 εκ.

© and courtesy of Ai Weiwei Studio

Το Χοῦς εἰς χοῦν είναι απλό όσο και προκλητικό: ένα γυάλινο δοχείο που περιέχει νεολιθικά αγγεία κονιορτοποιημένα. Το έργο μιμείται ένα ταφικό έθιμο: μια αρχαία τεφροδόχος τοποθετείται εντός μιας σύγχρονης τεφροδόχου. Η εσκεμμένη καταστροφή ενός πολύτιμου ευρήματος της κινεζικής κληρονομιάς παραπέμπει στην εικονοκλασία των χρόνων της Πολιτιστικής Επανάστασης που ξεκίνησε ο Πρόεδρος Μάο το 1966. Την περίοδο εκείνη καταστράφηκαν ιστορικά κειμήλια, κτίσματα και έθιμα χάριν μιας επαναστατικής προλεταριακής «νέας κουλτούρας», διαγράφοντας ό,τι ήταν συνδεδεμένο με την παραδοσιακή αυτοκρατορική Κίνα. Όπως η Ιστάμενη Μορφή, το έργο αυτό συνεχίζει να διερευνά τη σημασία της κληρονομιάς, της εθνικής ιστορίας, του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού και της καταστροφής έναντι της διατήρησης.

Παρότι το αγγείο φαίνεται να έχει εξαλειφθεί, και μαζί με αυτό και η αξία του ως δημιουργήματος, ο Ai διερευνά τη μεταμορφωτική δύναμη του αντικειμένου. Αντιμετωπίζοντάς το σαν πρώτη ύλη, σαν readymade, ο Ai μετενσαρκώνει το αρχαιολογικό εύρημα σε ένα κομμάτι σύγχρονης τέχνης. Η μια αξία αντικαθίσταται από μια άλλη όταν ο καλλιτέχνης εκθέτει τα θρυμματισμένα αγγεία στην προθήκη ενός μουσείου, βάζοντας στη θέση της ιστορικής σημασίας μια νεότερη, πολιτιστική. Στο έργο αυτό συναντιούνται η παλιά και η νέα Κίνα, η παράδοση και η καινοτομία.

Δακρυδόχο/Δακρυγόνο, 2016

© and courtesy of Ai Weiwei Studio

Την Κυριακή, 10 Απριλίου 2016, η αστυνομία των Σκοπίων έκανε χρήση δακρυγόνων και λαστιχένιων σφαιρών κατά προσφύγων από τον καταυλισμό της Ειδομένης που επιχειρούσαν να περάσουν στη FYROM. Οι κάμερες κατέγραψαν πρόσφυγες να τρέχουν να ξεφύγουν από τα τοξικά αέρια και να πέφτουν στο έδαφος, και τους καπνούς να μπαίνουν στον καταυλισμό όπου περίμεναν γυναίκες και παιδιά. Περισσότεροι από 12.000 άνθρωποι είχαν εγκλωβιστεί στην Ειδομένη επί ένα μήνα και πλέον αφ’ ότου η FYROM έκλεισε τα σύνορά της. Το τεταμένο κλίμα εντεινόταν από τις 20 Μαρτίου, μετά τη συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον περιορισμό των προσφυγικών ροών που οδηγούσε σε μαζικές επαναπροωθήσεις στην Τουρκία. Η απελπισία στους καταυλισμούς ήταν μεγάλη, με τους πρόσφυγες να λένε ότι ο εγκλωβισμός τους εκεί θα τους οδηγούσε στον θάνατο. Αμέσως μετά το επεισόδιο στα σύνορα, ο Ai και η ομάδα του χτένισαν την Ειδομένη συλλέγοντας τα άδεια φυσίγγια των δακρυγόνων που είχε χρησιμοποιήσει η αστυνομία. Τα αντικείμενα αυτά έγιναν σύμβολα της ξενοφοβίας και της εγκατάλειψης που βιώνουν οι πρόσφυγες, εγκλωβισμένοι δια της βίας σε μια νεκρή ζώνη, και αδυνατώντας να προχωρήσουν. Ο Ai εκθέτει το φυσίγγιο δίπλα σε ένα αρχαίο δακρυδόχο αγγείο από εκείνα στα οποία συνέλεγαν οι πενθούντες τα δάκρυα για τον χαμό των αγαπημένων τους. Πρόκειται για ποιητικά σύμβολα αγάπης, πόνου και απώλειας. Η σύγκριση μεταξύ δακρυγόνου και δακρυδόχου είναι συγκλονιστική: το ένα προκαλεί δάκρυα, το άλλο τα συλλέγει. Εκεί που το δακρυδόχο είναι φορέας παρηγοριάς και ανθρωπιάς —και εν τέλει μπαίνει στον τάφο ως τελευταία προσφορά— το δακρυγόνο μαρτυρεί επιθετικότητα και μίσος. Το ένα είναι τοτέμ ανθρωπιάς, το άλλο συμβολίζει την πλήρη της απώλεια.