Άγνωστες ιστορίες για την «Μανταλένα» με την Αλίκη Βουγιουκλάκη

Το καλοκαίρι του 1960, ένα ολόκληρο κινηματογραφικό συνεργείο, φτάνει σε ένα Κυκλαδίτικο νησί που είναι απομονωμένο, παρόλο που είναι απέναντι από την Πάρο, στην καρδιά των Κυκλάδων. Το νησί είναι η Αντίπαρος και το κινηματογραφικό συνεργείο είναι της Φίνος Φιλμ. Ο λόγος είναι η ταινία “Μανταλένα” με πρωταγωνίστρια την Αλίκη Βουγιουκλάκη.

Ο δημοσιογράφος και θεατρικός συγγραφέας Γεώργιος Ρούσσος γράφει ένα σενάριο με τίτλο “Μανταλένα” που εξελίσσεται στον τόπο που γεννήθηκε, την Αντίπαρο. Όταν ο Φιλοποίμην Φίνος το διαβάζει,  αποφασίζει να πάρει το ρίσκο και να γυρίσει ολόκληρη την ταινία στην Αντίπαρο, που εκείνη την εποχή δεν είχε ούτε ρεύμα! Στις 12 Ιανουαρίου 1960 η Φίνος Φιλμ προγραμματίζει να γυρίσει επτά ταινίες, μετά την επιτυχία που έχει σημειώσει την προηγούμενη χρονιά. Οι ταινίες αυτές είναι: “Ο θάνατος θα ξανάρθει”, “Ζητείται ψεύτης”, “Είμαι αθώος”, “Χαμένα όνειρᔨ, “Τα κίτρινα γάντια”, “Μανταλένα” και “Η Αλίκη στο ναυτικό”, οι δύο τελευταίες με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ. Αυτές είναι και οι πιο δύσκολες από άποψη γυρισμάτων. Η “Μανταλένα” γιατί γυρίστηκε εξ ολοκλήρου στην Αντίπαρο και “Η Αλίκη στο ναυτικό” -με επίσης πολλά εξωτερικά γυρίσματα στον Πόρο- γιατί ήταν η πρώτη έγχρωμη ταινία της Φίνος Φιλμ.

Για πρώτη φορά στην μέχρι τότε ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου, έγινε οργανωμένη έξοδος με σκοπό το γύρισμα ελληνικής ταινίας. Για να γυριστεί η “Μανταλένα”, τρεις γεννήτριες ηλεκτρικού ρεύματος μεταφέρθηκαν στην Αντίπαρο για να τροφοδοτήσουν τους κινηματογραφικούς προβολείς. Χιλιάδες μέτρα καλώδιο χρησιμοποιήθηκαν για να φωτιστεί σχεδόν όλο το νησί τη νύχτα. Επίσης, ένα τζιπ χρησιμοποιήθηκε για τις μεταφορές ανθρώπων και μηχανημάτων από τον ένα τόπο γυρίσματος στον άλλο. Όταν αυτό χαλούσε, τα γαϊδουράκια του νησιού, αναλάμβαναν τις μεταφορές. Η “Μανταλένα” είναι η πρώτη ελληνική ταινία που γυρίστηκε με το σύγχρονο ήχο των μηχανημάτων Nagra. Για τις σκηνές στη θάλασσα, κατασκευάστηκε μια μαούνα με επίπεδη επιφάνεια που άντεχε το βάρος,  ώστε να σταθεί πάνω της η μηχανή λήψης και το συνεργείο. Ειδικός φακός που κινηματογραφούσε χωρίς να κινείται η μηχανή, ο οποίος  στοίχισε στον Φίνο 50.000 δραχμές, ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, μόνο για την “Μανταλένα”.  Επειδή ολόκληρη η ταινία γυρίστηκε στην Αντίπαρο, και τα εξωτερικά και τα εσωτερικά,  χτίστηκαν ο φούρνος, το σπίτι της Μανταλένας σε δεύτερο πάτωμα, το σπίτι του Λάμπη και το αστυνομικό τμήμα. Όλα αυτά τα στοιχεία δείχνουν πόσο σοβαρά είχε πάρει η Φίνος Φιλμ τη συγκεκριμένη ταινία και πόσο την πίστευε.

Το σενάριο του Γεωργίου Ρούσσου ήταν εμπνευσμένο από την αληθινή ιστορία μια γυναίκας με το όνομα Μαρουσώ, που ζούσε στην Αντίπαρο, όταν ο συγγραφέας ήταν παιδάκι (γύρω στο 1920 δηλαδή). Η Μαρουσώ, όταν πεθαίνει ο άντρας της, αποφασίζει να δουλέψει τη βάρκα του για να ζήσει τα παιδιά της και τα αδέλφια της. Στο σενάριο του Ρούσσου, η Αντίπαρος έγινε Ασπρονήσι, η Μαρουσώ Μανταλένα και ο σύζυγος έγινε πατέρας, ενώ δεν έχει παιδιά, μόνο αδέλφια. Όλα αρχίζουν με το νησί να είναι χωρισμένο στα δύο, εξαιτίας της έχθρας δύο καπετάνιων. Οι δύο βάρκες τους,  κάνουν μεταφορές από το Ασπρονήσι στο απέναντι νησί και  τα παιδιά των βαρκάρηδων, η Μανταλένα  και ο Λάμπης  διαπληκτίζονται. Ο άρρωστος πατέρας της Μανταλένας, ο Κοσμάς,  πεθαίνει κι εκείνη του ορκίζεται ότι θα κάνει τα πάντα να μην πεινάσουν εκείνη και τα αδέλφια της. Την οικογένεια συμπληρώνει και η γιαγιά τους. Παρ’ όλα αυτά, ο άλλος καπετάνιος, ο Γεωργάρας αποφασίζει να μην αφήσει την Μανταλένα να είναι βαρκάρισσα, ενώ και το χωριό έχει πρόβλημα με αυτό, καθώς θεωρούν πως αυτή είναι ανδρική δουλειά. Η Μανταλένα αποφασίζει να δουλέψει μόνη της το καΐκι αλλά κανένας δεν εμπιστεύεται μια καπετάνισσα. Τα πράγματα θα αρχίσουν να πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο… μέχρι να αναλάβει δράση ο παπάς του νησιού και ο έρωτας!

Ο ρόλος της Μανταλένας, δόθηκε στην Αλίκη Βουγιουκλάκη που ήταν το πρώτο αστέρι της Φίνος Φιλμ, ειδικά μετά την “Αστέρω” και “Το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο” που έσπασαν ταμείο. Δίπλα της ξανά ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ στο ρόλο του Λάμπη. Αν και η χημεία που είχαν στη μεγάλη οθόνη ήταν μαγική, στην πραγματικότητα οι καβγάδες τους ήταν ομηρικοί.  Το καστ της ταινίας συμπληρώνουν ο Παντελής Ζερβός στο ρόλο του παππά, ο Λαυρέντης Διανέλλος, ο Θανάσης Βέγγος, η Σμάρω Στεφανίδου, ο Θόδωρος Μορίδης, ο Γιώργος Δαμασιώτης, η Δέσπω Διαμαντίδου (που τότε ζούσε μεγάλο έρωτα με τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ), η Καίτη Λαμπροπούλου (που ήταν και η σύζυγος του Γεωργίου Ρούσσου), ο Περικλής Χριστοφορίδης, ο Σπύρος Καλογήρου, η Μαρία Γιαννακοπούλου, ο Θανάσης Τζενεράλης, η Μαίρη Μεταξά, ο Παναγιώτης Καραβουσιάνος, ο Νίκος Φλόκας, η Ελεάνα Απέργη, ο μικρός Βασίλης Καΐλας στο ρόλο του αδελφού της Μανταλένας, ενώ τα πέντε κοριτσάκια, η Χρυσώ, η Ποθητώ, η Κορνηλία, η Βιολετώ και η Παρασκευώ που υποδύονται τις αδελφές τους,  ήταν Αντιπαριωτάκια. Δεν είχαν δει ποτέ σινεμά και βρέθηκαν να παίζουν σε αυτό. Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Ντίνος Δημόπουλος που μόλις είχε παντρευτεί με την αγαπημένη του Φλερέττα Ζάννα και στην Αντίπαρο, στα γυρίσματα της “Μανταλένας”, έζησαν το μήνα του μέλιτος!

Μεγάλο συν της ταινίας είναι η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και τα δύο τραγούδια που ερμηνεύει η Αλίκη Βουγιουκλάκη, το “Θάλασσα πλατιά” και το “Μες σ΄ αυτή τη βάρκα”. Τα τραγούδια είχαν αρχικά ηχογραφηθεί με την Νάνα Μούσχουρη αλλά τελικά η Αλίκη ήθελε να ακούγεται η δική της φωνή. Για το ρόλο της Μανταλένας, η Αλίκη Βουγιουκλάκη έμαθε κουπί ώστε να κουμαντάρει τη βάρκα μόνη της και είχε γίνει άσσος στα μακροβούτια. Το πιο δύσκολο γύρισμα ήταν η υποβρύχια λήψη την ώρα που η Μανταλένα βουτάει στη θάλασσα να πιάσει το σταυρό των Θεοφανίων (μια σκηνή ντοκουμέντο, αφού καταγράφεται το έθιμο των Θεοφανίων). Η μηχανή λήψης κατέβηκε στο βυθό, μέσα σε ειδικά βαρέλια, μαζί με τον οπερατέρ και τον σκηνοθέτη και έτσι γυρίστηκαν τα κοντινά της Αλίκης που πιάνει το σταυρό.

Άλλη μια σκηνή ντοκουμέντο, είναι εκείνη όπου η Αλίκη μαζί με τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ τσακώνονται και πρέπει και οι δυο να πέσουν στο νερό, πράγμα που έκαναν. Όμως κατά η διάρκεια που η Αλίκη πέφτει στη θάλασσα από τη βάρκα, χτύπησε το πίσω μέρος του κεφαλιού της και έμεινε αναίσθητη. Όπως ήταν φυσικό, έγινε πανικός αλλά ευτυχώς λίγο αργότερα η Αλίκη συνήλθε. Η σκηνή δεν ξαναγυρίστηκε και μπήκε αυτούσια στην ταινία, όπου μπορούμε να δούμε το πέσιμο της Αλίκης από τη βάρκα.

Στο αρχικό σενάριο, υπήρξαν σκηνές στην περίφημη σπηλιά σταλακτιτών της Αντιπάρου, ένα από τα ομορφότερα και πιο μυστηριώδη σπήλαια του κόσμου (παρόμοια με τη σκηνή στο σπήλαιο των Ιωαννίνων στην “Αστέρω”) και σκηνές τρικυμίας στη θάλασσα. Τελικά αυτές οι σκηνές ήταν τεχνικά δύσκολο να γυριστούν και κόπηκαν εντελώς.

Μετά το βραδινό φαγητό στη μία και μοναδική ταβέρνα του χωριού, όλοι έπρεπε να είναι στα κρεβάτια τους στις 22:00 η ώρα. Το όρντινο για το γύρισμα ήταν πολύ νωρίς το πρωί και τέλειωναν μετά από 12 με 14 ώρες. Χωρίς να υπάρχει άλλος τρόπος διασκέδασης στο νησί ώστε να ξεφεύγουν λίγο από τη δουλειά, μαζευόντουσαν στα σπίτια που έμεναν και μάθαιναν τσα τσα στους κατοίκους του νησιού, ενώ οι πλάκες και τα πειράγματα είχαν πάντα στόχο τον καλοκάγαθο Σπύρο Καλογήρου.

Η ταινία προβλήθηκε τη σεζόν 1960-1961. Η πρεμιέρα πραγματοποιήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 1960 και έκοψε 192.378 εισιτήρια. Ήρθε στην 2η θέση σε 58 ταινίες. Στο 1ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, θριάμβευσε με βραβείο σεναρίου για τον Γιώργο Ρούσσο, βραβείο Α’ γυναικείου ρόλου για την Αλίκη Βουγιουκλάκη και βραβείο Β’ ανδρικού ρόλου για τον Παντελή Ζερβό, ενώ εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Φεστιβάλ Καννών το Μάιο του 1961. Στην τηλεόραση προβλήθηκε για πρώτη φορά  το Σάββατο 5 Ιουλίου 1975 από την ΥΕΝΕΔ και από τότε, σχεδόν κάθε χρόνο, προβάλλεται την ημέρα των Θεοφανίων.

Η Αντίπαρος είχε γίνει πέρα για πέρα… Βουγιουκλακική! Όλοι οι ντόπιοι κάθε ηλικίας σε όλο το νησί, είχαν παρασυρθεί από τη γοητεία της Αλίκης. Το απομονωμένο τότε νησάκι, είχε καλωσορίσει με ιδιαίτερη θέρμη τον άγνωστο κινηματογράφο και τα αστέρια του και αφέθηκε εξ ολοκλήρου στην “Μανταλένα” και την Αλίκη Βουγιουκλάκη που είχε κατακτήσει τους πάντες! Όπως γίνεται κάθε φορά που βλέπουμε ξανά και ξανά την “Μανταλένα”

Ακολουθεί σπάνιο φωτογραφικό υλικό

Η Αλίκη με σκουφάκι μπάνιου, εκτός γυρισμάτων!

Τα γαϊδουράκια αναλάμβαναν τη μεταφορά των ηθοποιών όταν το τζιπ χαλούσε

Όταν η Αλίκη είχε κέφια, έβγαζε τον μάγειρα από την κουζίνα της ταβέρνας και μαγείρευε η ίδια.

Η Αλίκη Βουγιουκλάκη, ανυπέρβλητη ως Μανταλένα και ο θαυμάσιος Παντελής Ζερβός ως παπά Φώτης

“Πώς το τρίβουν το πιπέρι…”

Η Αλίκη με τον Δημήτρη τα τσούγκριζαν στην πραγματικότητα, τα τσούγκριζαν και στην ταινία. Στη φωτογραφία, τσουγκρίζουν τα ποτήρια με το κρασί!

Η Αλίκη Βουγιουκλάκη με την “σωσία” της Μαίρη Φορμόζη, που την αντικαθιστούσε σε δύσκολες σκηνές

Η Μανταλένα με τον μικρό της αδελφό, τον Παντελάρα (Αλίκη Βουγιουκλάκη, Βασίλης Καϊλας)

Στα γυρίσματα της ταινίας

Η Αλίκη με τον μακιγιέρ Σταύρο Κελεσίδη και τον βοηθό οπερατέρ Γιώργο Αντωνάκη

Η Μανταλένα και τα αδέλφια της

Η Μανταλένα εξομολογείται στον παπά Φώτη

Η Αλίκη στα δίχτυα

Και έγχρωμες πόζες για την Μανταλένα

Παντελής Ζαρβός, Σπύρος Καλογήρου, Αλίκη Βουγιουκλάκη

Αλίκη Βουγιουκλάκη, Θανάσης Βέγγος

Η Μανταλένα και τα αδέλφια της

Ξεκούραση από τα γυρίσματα

Γιώργος Δαμασιώτης, Σμάρω Στεφανίδου

Δημήτρης Παπαμιχαήλ

Λαυρέντης Διανέλλος, Αλίκη Βουγιουκλάκη

Λαυρέντης Διανέλλος, Αλίκη Βουγιουκλάκη

Θάλασσα πλατιά…

 

Μανταλένα

Μες σ΄ αυτή τη βάρκα είμαι μοναχή…

Το χειρόγραφο του Μάνου Χατζιδάκι με ημερομηνία 22/7/1960 με τους στίχους του τραγουδιού “Μες σ΄αυτή τη βάρκα είμαι μοναχή” (Το τραγούδι της βάρκας)

Τα αδέλφια της Μανταλένας

Η Αλίκη και ο Λάμπης, ο γάιδαρος

Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Θόδωρος Μορίδης

Μανταλένα

Θόδωρος Μορίδης, Δέσπω Διαμαντίδου, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Καίτη Λαμπροπούλου

 

“Άλλος με τη βάρκα μας…”

Αλίκη Βουγιουκλάκη, Δημήτρης Παπαμιχαήλ

Λάμπης και Μανταλένα

Γέλια στην οθόνη, καβγάδες στη ζωή

Η Μανταλένα πέφτει στα νέρα για να πιάσει στο σταυρό

Η Μανταλένα με το σταυρό

Happy end για την Μανταλένα