«Marlene Dumas: Cycladic Blues» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Μία από τις πιο χαρακτηριστικές φωνές της σύγχρονης τέχνης, τη διάσημη καλλιτέχνιδα Marlene Dumas [Μαρλέν Ντουμά] φιλοξενεί το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης παρουσιάζοντας την έκθεση Marlene Dumas: Cycladic Blues, πρώτη έκθεσή της σε μουσείο στην  Ελλάδα, από τις 5Ιουνίου έως τις 2 Νοεμβρίου 2025. Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει ο ανεξάρτητος επιμελητής Douglas Fogle σε στενή συνεργασία με την ίδια την καλλιτέχνιδα. Aνταποκρινόμενη στην ιστορία της παραστατικότητας στην τέχνη όπως τη βίωσε μέσα στις αρχαιολογικές συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, η Dumas επέλεξε προσωπικά τα έργα της που περιλαμβάνονται στην έκθεση, ενώ, σε μια σπάνια περίσταση, επέλεξε και τα δεκατέσσερα αρχαιολογικά αντικείμενα που παρουσιάζονται μαζί.

Γεννημένη το 1953 στο Κέιπ Τάουν κατά τη διάρκεια του Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, έχοντας όμως ζήσει και εργαστεί στο Άμστερνταμ επί σχεδόν πενήντα χρόνια, η Dumas έχει αφιερώσει την εικαστική της καριέρα στην εξερεύνηση των ανθρώπινων καταστάσεων που ορίζονται από τη βία, το πένθος και τη μελαγχολία μέχρι τη χαρά και την τρυφερότητα. Το έχει κάνει ξανά και ξανά χρησιμοποιώντας το ανθρώπινο σώμα ως θέμα σε εκθέσεις σε μουσεία σε ανά τον κόσμο όπως το Palazzo Grassi στη Βενετία (2022), το Musée d’Orsay στο Παρίσι (2021), η Tate Modern στο Λονδίνο (2015), το Μουσείο Stedelijk στο Άμστερνταμ (2014) και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη (2008).

Η έκθεση Marlene Dumas: Cycladic Blues συγκεντρώνει ένα ευρύ φάσμα σαράντα και πλέον ζωγραφικών έργων και έργων σε χαρτί της Dumasπου καλύπτουν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες της καλλιτεχνικής της παραγωγής, συνθέτοντας έτσι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των αλλόκοτα όμορφων και προκλητικών αναπαραστάσεων του ανθρώπινου σώματος που δημιουργεί.Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν δύο νέα έργα ζωγραφικής μεγάλων διαστάσεων: το Old (2025)και το Phantom Age (2025)που δημιούργησε η καλλιτέχνις ειδικά για την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Στην έκθεση τα ζωγραφικά έργα της Dumas συνομιλούν με δεκατέσσερις αρχαιότητες από τις συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης: έργα διαφόρων περιόδων, από τα σχηματικά ειδώλια της ύστερης Νεολιθικής εποχής και τα σχηματοποιημένα μαρμάρινα ειδώλια των Κυκλάδων της Εποχής του Χαλκού μέχρι τα γλυπτά έργα των κλασικών χρόνων και από το Αιγαίο μέχρι την Κύπρο. Οι αρχαιότητες που παρουσιάζονται αποτέλεσαν είτε πηγή έμπνευσης της Dumas είτε συνδιαλέγονται υπαινικτικά με τις δημιουργίες της τονίζοντας τις πανανθρώπινες και διαχρονικές έννοιες γύρω από τη ζωή, τον έρωτα, τη μητρότητα ή το φύλο.Πρόκειται για ένα διάλογο που προ(σ)καλεί τον επισκέπτη να διαλογιστεί στη διαχρονία αλλά και στη συγχρονία που δημιουργεί η συνύπαρξη των έργων της Dumas με τις δημιουργίες του παρελθόντος.

Όπως αναφέρει η ίδια η Marlene Dumas: «Τι προνόμιο είναι στ’ αλήθεια να εκτίθενται τα έργα σου πλάι στην εξαιρετική συλλογή αρχαιοτήτων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Τα έργα αυτά έχουν διαχρονική ποιότητα, σαν να απελευθερώνονται από τις ανθρώπινες προκαταλήψεις…».

Όπως δηλώνει ο επιμελητής Douglas Fogle: «Βουβά και φλύαρα, τα σώματα που στοιχειώνουν τους καμβάδες της Dumas εμπλέκονται σε ένα αναχρονιστικό pas de deux με τις αφηρημένες ανθρώπινες μορφές των κυκλαδικών ειδωλίων που άγνωστοι καλλιτέχνες δημιούργησαν περίπου 5.000 χιλιάδες χρόνια πριν».

Στα έργα της Dumas, είτε πρόκειται για τα οικεία σχέδια φτιαγμένα με μελάνι, παστέλ και μολύβι σε χαρτί είτε για τους μεγαλειώδεις κάθετους καμβάδες της, γινόμαστε θεατές σε μια παράσταση ανθρώπινης εμπειρίας που η καλλιτέχνις είναι σε θέση να δημιουργήσει με το άγγιγμα του χεριού της και τις μικρές κινήσεις του πινέλου της. Πράγματι, όπως σημειώνει η ίδια, «Η ζωγραφική αφορά το ίχνος της ανθρώπινης αφής». Στα ποικίλα πρόσωπα, στους ανθρώπινους κορμούς, στα ολόκληρα σώματα ή στα μεμονωμένα τμήματα αυτών που δημιουργεί η Dumas με το χέρι της από τα ευτελή σωληνάρια λαδομπογιάς, αντιλαμβανόμαστε τι ακριβώς εννοεί.

Στα δύο νέα μνημειακής κλίμακας κατακόρυφα έργα της Old (2025) και Phantom Age (2025), τα οποία η Dumas δημιούργησε ειδικά για αυτή την έκθεση,συνεχίζει την έρευνά της για την πορεία της ζωής μέσα στον χρόνο, ενώ παράλληλα εμβαθύνει στους διαφορετικούς τρόπους ζωγραφικής. Με βάση ένα γλυπτό και συγκεκριμένα την εικόνα ενός ρωμαϊκού αντιγράφου ενός ελληνιστικού γλυπτού από τον 2^ο αιώνα π.Χ. που ονομάζεται H Ηλικιωμένη Γυναίκα της Αγοράς και που απεικονίζει μια γυναίκα ντυμένη για μια διονυσιακή γιορτή, τα έργα αυτά παρουσιάζουν διαφορετικές προοπτικές της κοινής εικόνας-πηγής τους καθώς και διαφορετικά μέσα παραγωγής.

Στo έργο 50+(2010-2018) –ένα ακόμη έργο που κάνει πρεμιέρα στη συγκεκριμένη έκθεση– η Dumas προσφέρει μια άλλη εκδοχή της:εδώ, πρωταγωνιστεί το κεφάλι μιας ώριμης γυναίκας ριγμένο προς τα πίσω σε μια απροσδιόριστη έκφραση αγωνίας ή και χαράς. Είναι ένα έντονο –αν και μικρής κλίμακας– έργο το οποίο η Dumas εμπνεύστηκε από τη μεγεθυμένη καρτ-ποστάλ του ρωμαϊκού αντιγράφου ενός σημαντικού ελληνιστικού γλυπτού που απεικονίζει μια ηλικιωμένη γυναίκα που κραδαίνει μια κανάτα κρασιού καθ’οδόν για μια διονυσιακή γιορτή.

Ο θάνατος στοιχειώνει τα έργα της Dumas και είναι το ανθρώπινο πρόσωπο που στέκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της βασανιστικής, καταδιωκτικής και επίμονης κίνησης του ενσώματου χρόνου προς το αναπόφευκτο τελικό του σημείο. Πρόσωπα κάθε είδους γεμίζουν τους καμβάδες της. Στo Alfa (2004), o αιθέριος χειρισμός της λαδομπογιάς της καλλιτέχνιδας προσδίδει ένα κενό, έναν χαρακτήρα μάσκας στο πρόσωπο μιας νεκρής γυναίκας που φαίνεται προφίλ και βρίσκεται στο τελικό στάδιο ανάπαυσης. Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε ως πηγή για τον συγκεκριμένο πίνακα ήταν ένα απόκομμα εφημερίδας που απεικόνιζε μια νεαρή γυναίκα από την Τσετσενία νεκρή, θύμα της τραγωδίας της ομηρίας σε θέατρο της Μόσχας το 2002. Ο δε τίτλος του έργου προέρχεται από το πρώτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου. Το σαφώς μεταγενέστερο έργο, Persona (2020), είναι τo πορτρέτο ενός προσώπου γεμάτο πάθος που προέρχεται από μια φωτογραφία ενός από τα γύψινα εκμαγεία του Auguste Rodin για το μνημειώδες έργο του Πύλες της Κόλασης (1880-1917). Όπως έχει επισημάνει η Dumas, η λέξη persona προέρχεται από τη λατινική λέξη για τη μάσκα και χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τα προσωπεία που φορούσαν οι ηθοποιοί στο αρχαίο θέατρο για να υποδυθούν τον εκάστοτε χαρακτήρα. Στο τέλος αυτής της ζωής, στα μάτια εκείνων που την κοιτάζουν, το πρόσωπο γίνεται μια μάσκα θανάτου, ή μάλλον, ένα υποκατάστατο για την παρουσία που κάποτε κατοικούσε σε αυτό το σώμα. Κάτι το οποίο γίνεται εμφανές και σε άλλα έργα όπως το Skull (as a house) (2007), το οποίο αποτελείται από δύο μέρη: ένα αναγεννησιακό mementomori–μια υπενθύμιση ότι ο θάνατος μας βρίσκει όλους– και ένα στοιχειωμένο σπίτι ή ακόμα και στον πίνακα Cycladic Blues (2020) που μετατρέπει την ανέκφραστη και στυλιζαρισμένη τοτεμική κεφαλή ενός πρωτοκυκλαδικού ειδωλίου (το οποίο μπορεί ενδεχομένως να ήταν ένα ταφικό γλυπτό) σε ένα πρόσωπο με τρεις ανεπαίσθητες κινήσεις του χεριού της Dumas.

 

Η οικογένεια της ίδιας της καλλιτέχνιδας υπήρξε ένα επαναλαμβανόμενο θέμα σε όλο το έργο της, κάτι το οποίο μπορεί να δει κανείς στο Helena(1992), ένα πρώιμο και ιδιαίτερα ισχυρό πορτρέτο της κόρης της καλλιτέχνιδας σε παιδική ηλικία.Άλλα έργα της καταδεικνύουν έναν παρόμοιο προορατικό θερμό εναγκαλισμό της ζωής. Είτε πρόκειται για τα οικεία και στοργικά πορτρέτα της εγκύου κόρης της στο έργο Helena Michel (2020), του γαμπρού και του εγγονού της στο Shèrkènt and Eden (2020), ή της κόρης και του εγγονού της στο Helena and Eden (2020), η Dumas παίρνει τη ζωή (και ιδιαίτερα τη δική της ζωή) μια εγκάρδια αγκαλιά καθώς δημιουργεί τα έργα της.

Η πολυπλοκότητα της ζωής –σεξ, γέννηση, γήρανση και θάνατος– παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στη μοναδική ζωγραφική φόρμα της Marlene Dumas. Για παράδειγμα, τα διάφορα ερωτικά σώματα που γεμίζουν πολλούς από τους πίνακές της, όπως η φωτεινή φιγούρα στο έργο Leather Boots (2000), η γονατιστή chiaroscuro πρωταγωνίστρια στο High Heeled Shoes (2000) ή το παραμορφωμένο και ονειρικό φάντασμα της ακουαρέλας στο Dorothy D-Lite (1998) βασίστηκαν σε φωτογραφίες Polaroid που τράβηξε η ίδια η Dumas  και απεικονίζουν χορεύτριες στριπτίζ στο Άμστερνταμ, -τα σώματα των οποίων της άρεσαν με κάποιο τρόπο.

 

Το σχέδιο έπαιζε πάντα σημαντικό ρόλο στη ζωή και την καριέρα της Dumas γι’αυτό και η έκθεση Marlene Dumas: Cycladic Blues περιλαμβάνει περισσότερα από είκοσι έργα σε χαρτί. Αυτή η ομάδα έργων εκτείνεται σε δύο δεκαετίες και χαρακτηρίζεται από απλές κινήσεις των χεριών, στις οποίες οι ρευστές γραμμές μελανιού της Dumas φαίνεται να έχουν το δικό τους τρόπο σκέψης, καθώς συνειδητά συμπυκνώνονται στα κατακερματισμένα χαρακτηριστικά των σωμάτων (πλάτη, κορμός, λαιμός και κεφάλι) που μετακινούνται από το τραγικό στο κωμικό, θυμίζουν ταραγμένες καταστάσεις ύπαρξης ή παραπέμπουν σε δραματικές βιβλικές σκηνές όπως στο Give me the Head of John the Baptist (1992)μια εγκατάσταση δεκαεπτά σχεδίων που μοιάζει να βασίζεται στη βιβλική ιστορία της Σαλώμης και του Ιωάννη του Βαπτιστή.

Old (2025)

Phantom Age (2025)

 

Υπάρχει μια ώριμη χαλάρωση στη ζωγραφική της Marlene Dumas –μια σχεδόν αλχημική οικονομία των μέσων– που χαρακτηρίζει το καλλιτεχνικό της ρεπερτόριο τα τελευταία χρόνια. Στα κάθετα, μνημειακής κλίμακας έργα της, Old (2025) και Phantom Age (2025), για παράδειγμα, τα οποία η καλλιτέχνις δημιούργησε ειδικά για αυτή την έκθεση, συνεχίζει την έρευνά της σχετικά με την εξέλιξη της ζωής μέσα στον χρόνο, ενώ παράλληλα επεκτείνει την εξερεύνηση της αντίστασης στο σώμα της ζωγραφικής. Η μπογιά χύνεται και μετακινείται από το πινέλο της κατά μήκος αυτών των κάθετων καμβάδων, επιτρέποντας στη βαρύτητα, την τύχη και την πρόθεση να επηρεάσουν ισότιμα το τελικό αποτέλεσμα. Οι δύο πίνακες –βασισμένοι σε ένα γλυπτό του 2ου  αιώνα π.Χ. που ονομάζεται H Ηλικιωμένη Γυναίκα της Αγοράςκαιπου απεικονίζει μια γυναίκα ντυμένη για μια διονυσιακή γιορτή– παρουσιάζουν διαφορετικές προοπτικές της κοινής εικόνας-πηγής τους καθώς και διαφορετικά μέσα παραγωγής. Ενώ η νωθρή ακινησία και η εύπλαστη καθετότητα του σώματος στο Phantom Age ήταν το αποτέλεσμα μιας ελεγχόμενης ροής χρώματος στην επιφάνεια του καμβά, το Old δεν ενέδωσε στη συγκεκριμένη τεχνική και κάλεσε τη Dumas να χρησιμοποιήσει το χέρι της ώστε να αποτυπώσει τη φασματική του όψη στον καμβάμε ένα πινέλο. Σε αυτά τα έργα, η ιξώδης ουσία της λαδομπογιάς πέφτει σε ένα είδος γεωλογικής διαχρονικότητας, ενώ τα ενεργά γηράσκοντα «παλαιά» σώματα που σχηματίζειμοιάζουν να παγώνουνinmediares στην απότομη τροχιά τους προς το απόλυτο τίποτα του θανάτου.

 

 

Glass Tears (for Man Ray) (2008)

Ένας πίνακας δεν είναι, για μένα, μόνο μια εικόνα. Γνωρίζω πολύ καλά ότι πρόκειται περί ενόςφυσικού αντικειμένου…Είναι αυτό το μείγμα του φυσικού και του μεταφυσικού, κατά μία έννοια, που επιθυμώ να φτιάξω.

Η φωτογραφία έπαιζε πάντα σημαντικό ρόλο στη ζωγραφική πρακτική της Marlene Dumas και δεν υπάρχει σχεδόν κανένας πίνακάς της χωρίς φωτογραφική πηγή. Η Dumas βρήκε την αρχική εικόνα για αυτό το έργο, τη φωτογραφία Glass Tears(1932) του σουρεαλιστή καλλιτέχνη Man Ray, σε ένα βιβλίο αφιερωμένο στο κλάμα και την πολιτιστική ιστορία των δακρύων. Ενώ το συγκεκριμένο έργο αναφέρεται στην πιστότητα της φωτογραφίας, είναι ένας πίνακας που αποτελείται από διαφορετικές πρακτικές και στυλ, καθώς το φόντο δημιουργήθηκε ρίχνοντας μικρές σταγόνες νερού στον καμβά. Το βιβλίο με θέμα το κλάμα στο οποίο αναφέρεται η Dumas κατά τη δημιουργία του GlassTears (forManRay)υποδηλώνει ότι ο μοντερνισμός εν γένει δεν αναπαριστά συναισθήματα (όπως για παράδειγμα γυναίκες να κλαίνε). Για την Dumas, αυτό το έργο αποτελεί μια προσπάθεια να διασώσει εκφράσεις θλίψης από τη σφαίρα του κιτς.

 

Cycladic Blues (2020)

Skull (as a House) (2007)

 

Το έργοCycladic Blues (2020) αναπαριστά ένα κοντινό πλάνο της ανέκφραστης και στυλιζαρισμένης τοτεμικής κεφαλής που η Dumasεμπνεύστηκε από ένα πρωτοκυκλαδικό ειδώλιο. Tρεις ανεπαίσθητες κινήσεις των χεριών της πάνω στην αραιωμένη μπογιά έρχονται να δώσουν υπόσταση σε κάτι που φαίνεται να μοιάζει με μάτια και σε ένα μελαγχολικό, γερμένο προς τα κάτω στόμα, τοποθετώντας το συγκεκριμένο έργο στο φάσμα μεταξύ κωμωδίας και τραγωδίας. Αν το ίχνος του ανθρώπινου αγγίγματος της Dumas επάνω στον καμβά μπορεί να δώσει μια πένθιμη φωνή στον βουβό, μασκοφόρο χαρακτήρα αυτού του αρχαίου (πιθανώς ταφικού) γλυπτού, η μοναδική της ερμηνεία περί της απεικόνισης της θνητότητας εμφανίζεται με μεγαλύτερη καθαρότητα στη ζωγραφική-απολιθωμένη αρχιτεκτονική του έργου της Skull (as a house) (2007). Αυτό το «κρανίο ως σπίτι», το οποίο εμφανίζεται ως ολοκληρωμένο προφίλ επάνω σε ένα σχεδόν ομοιογενές, σκοτεινό φόντο, είναι αφ’ενός ένα αναγεννησιακό mementomori–μια υπενθύμιση ότι ο θάνατος μας βρίσκει όλους–, και αφ’ετέρου ένα στοιχειωμένο σπίτι (αν και όχι με την παραδοσιακή έννοια των ταινιών τρόμου). Το στοίχειωμα εδώ σχετίζεται με την κατοίκηση του σώματος ως σπιτιού ή δομής για την περσόνα που το κατοικεί. Αυτός ο τόπος καταφυγίου λειτουργεί ως σύνορο-φράγμα μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου, μια τρεμάμενη αρχιτεκτονική σάρκας και οστών στην οποία η ζωή και ο θάνατος θεωρούνται ως κύκλος και όχι ως ευθεία γραμμή. Όλως παραδόξως, αν και οι πίνακες αυτοί είναι γεμάτοι θάνατο και μελαγχολία, είναι ταυτόχρονα ζωηροί και εκπέμπουν την αντίστασή τους έναντι της εντροπικής κίνησης του σώματος προς τη φθορά μέσα από έναν θερμό εναγκαλισμό της ζωής.

 

50+ (2010-2018)

 

Στo έργο 50+ (2010-2018), η Dumas μας προσφέρει τόσο μια ένδειξη των μεταβαλλόμενων στιλιστικών ζωγραφικών χειρονομιών της όσο και έναν προσωπικό «διαλογισμό» γύρω από την αέναη κίνηση του χρόνου προς τα εμπρός. Εδώ, βλέπουμε το κεφάλι μιας ώριμης γυναίκας ριγμένοπρος τα πίσω σε μια απροσδιόριστη έκφραση αγωνίας ή και χαράς. Το συγκεκριμένο έργο ολοκληρώθηκε τριάντα περίπου χρόνια μετά τoHelena (1992). Είναι ένα έντονο –αν και μικρής κλίμακας– έργο το οποίο η Dumas εμπνεύστηκε από τη μεγεθυμένη καρτ-ποστάλ τουρωμαϊκού αντιγράφου ενός σημαντικού ελληνιστικούγλυπτού που απεικονίζει μια μεθυσμένη ηλικιωμένη γυναίκα που κραδαίνει μια κανάτα κρασιού. Στα χέρια της Dumas, τα ρεαλιστικά χαρακτηριστικά του «πρωτότυπου» γλυπτού μετατρέπονται σε ένα είδος ασταθούς και τρεμάμενης διπλωπίας που αφήνει πίσω το είδωλο ενός φαντάσματος. Τραβώντας και ξύνοντας το χρώμα πάνω στο δέρμα της φιγούρας για να αποκαλύψει το υλικό στημόνι και το υφάδι του καμβά, ο φόρος τιμής της Dumas σε αυτή τη διονυσιακή φιγούρα μοιάζει να επιπλέει χαρούμενα εντός και εκτός εστίασης, ενώ αναπτύσσει μια σκόπιμη ρευστότητα που μιλάει για τη δύναμη που φέρουν οι ελάχιστες κινήσεις των χεριών της για να μπορέσει να δημιουργήσει κάτι εκ του μη όντος.

 

Alfa (2004)

Persona (2020)

 

Ο θάνατοςστοιχειώνει εν γένει τη ζωγραφική και πιο συγκεκριμένα τα έργα της Dumas, και είναι το ανθρώπινο πρόσωπο που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της βασανιστικής, καταδιωκτικής και επίμονης κίνησης του ενσώματου χρόνου προς το αναπόφευκτο τελικό του σημείο. Πρόσωπα κάθε είδους γεμίζουν τους καμβάδες της Dumas.ΣτoAlfa (2004), oαιθέριος χειρισμός της λαδομπογιάς της καλλιτέχνιδας προσδίδει ένα κενό, έναν χαρακτήρα μάσκας στο πρόσωπο μιας νεκρής γυναίκας που φαίνεται προφίλ και βρίσκεται στο τελικό στάδιο ανάπαυσης. Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε ως πηγή για τον συγκεκριμένο πίνακα ήταν ένα απόκομμα εφημερίδας με μια νεκρή νεαρή γυναίκα από την Τσετσενία,θύμα της τραγωδίας των ομήρων του θεάτρου της Μόσχας το 2002. Ο δε τίτλος του έργου προέρχεται από το πρώτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου. Στη Βίβλο, ο Ιησούς περιγράφεται ως το Άλφα και το Ωμέγα, το πρώτο και το έσχατο, η αρχή και το τέλος. Το σαφώς μεταγενέστερο έργο, Persona (2020), είναι τo πορτρέτο ενός προσώπου γεμάτο πάθος που προέρχεται από μια φωτογραφία ενός από τα γύψινα εκμαγεία του Auguste Rodin για το μνημειώδες έργο του Πύλες της Κόλασης (1880-1917). Όπως έχει επισημάνει η Dumas, η λέξη persona προέρχεται από τη λατινική λέξη μάσκα και χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τα προσωπεία που φορούσαν οι ηθοποιοί στο αρχαίο θέατρο για να υποδυθούν τον εκάστοτε χαρακτήρα. Το πρόσωπο ως μάσκα γίνεται το προσωπείο μέσω του οποίου ένας ηθοποιός ερμηνεύει είτε στη σκηνή είτε στη ζωή. Στο τέλος αυτής της ζωής, στα μάτια εκείνων που την κοιτάζουν, το πρόσωπο γίνεται μια μάσκα θανάτου, ή μάλλον, ένα υποκατάστατο για την παρουσία που κάποτε κατοικούσε σε αυτό το σώμα.

 

 

Immaculate (2003)

 

Ορισμένα έργα της Dumas έχουν ως θέμα τα ανθρώπινα γεννητικά όργανα και η ίδια έχει σχολιάσει συχνά την ομορφιά της ανθρώπινης μορφής. Ο οικείος πίνακας Immaculateπλαισιώνει τη σωματική γεωμετρία του κάτω γυναικείου κορμού με μια ευθεία τυπική μετωπικότητα. Απορρίπτοντας κατηγορηματικά οποιαδήποτε συμβατικήηθικολογική διχοτόμηση μεταξύ αγνών και ανήθικων καταστάσεων ύπαρξης, το Immaculate προβάλλει σχεδόν κινηματογραφικά μια εικόνα της αρχής και του τέλους τόσο της ζωγραφικής όσο και της ζωής. Αυτό το έργο δονείται σε μια συχνότητα οριακά δυσδιάκριτη για το ανθρώπινο μάτι, με τη σιωπηλή παλέτα από μπλε, ροζ, μαύρο και γκρι να αντηχεί με μια παράδοξα φρενήρη ακινησία. Όπως συμβαίνει με όλους τους πίνακες της Dumas, είναι δύσκολο να διαχωριστεί η υλικότητα του χρώματος από το σώμα, ή μάλλον, τα σώματα που απεικονίζονται.

 

 

Two Gods (2021)

 

Εάν το έργο Immaculate (2003) προσέδωσεμια οικεία και ανθρώπινη κλίμακα στη μορφή των γυναικείων ανθρώπινων γεννητικών οργάνων, στον πίνακα Two Gods (2021)βλέπουμε μια πολύ διαφορετική προσέγγιση. Σε αυτό το έργο, οι μορφές δύο επιβλητικών φαλλών προέκυψαν από μια τυχαία έκχυση χρώματος που ξεκίνησε από την καλλιτέχνιδα χωρίς καμία πρόθεση για το τι θα μπορούσε νααπεικονιστεί. Όπως περιέγραψε τη διαδικασία δημιουργίας αυτού του πίνακαη ίδια η καλλιτέχνις, οι μορφές δύο μνημειωδών αρσενικών οργάνων αναδύθηκαν αργά καθώςτο χρώμα κινήθηκε κάθετα στον καμβά τη στιγμή που τον σήκωνε από το δάπεδο. Η τύχη και η πρόθεση μπορεί κάποιεςφορές να είναι ισότιμοι εταίροι στη γένεση των μορφών στα ζωγραφικά έργα της Dumas. Ενώ ο φαλλός χρησιμοποιήθηκεως αποτροπαϊκό φυλαχτό στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, το έργο αυτό είναι ανοιχτό σε πολλές διαφορετικές ερμηνείες. Οι δύο φιγούρες θα μπορούσαν να αναφέρονται σε εραστές ζευγαριών, αντιπάλους ή εχθρούς.

 

 

Helena and Eden(2020)

Shèrkènt and Eden (2020)

HelenaMichel(2020)

 

Ενώ πολλά από τα σώματα της Dumas φαίνεται να δημιουργούν έναν αστερισμό πένθους και μελαγχολίας ως αποτέλεσμα της αναπόφευκτης πορείας μας προς τον θάνατο, κάποια άλλα έργα της μοιάζουν να αντιστέκονται σθεναρά σε αυτή την ανάγνωση καθώςμοιάζουν να αγκαλιάζουν τη ζωήμε τρόπο εγκάρδιο. Είτε πρόκειται για τα οικεία και στοργικά πορτρέτα της εγκύου κόρης της στοέργο Helena Michel(2020)(που εκτίθεται στη μεγάλη ροτόντα του 1ου ορόφου), του γαμπρού και του εγγονού της στο Shèrkènt and Eden (2020), ή της κόρης και του εγγονού της στοHelena and Eden (2020), η Dumas παίρνει τη ζωή (και ιδιαίτερα τη δική της ζωή) μια εγκάρδια αγκαλιά καθώς δημιουργεί τα έργα της.

 

 

Leather Boots (2000)

High Heeled Shoes (2000)

 

Η τέχνη μου βρίσκεται ανάμεσα στην πορνογραφική τάση να αποκαλύπτω τα πάντα και την ερωτική τάση να αποκρύπτω το ακριβές περιεχόμενο.

 

Η όλη πολυπλοκότητα της ζωής –σεξ, γέννηση, γήρανση και θάνατος– παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στη μοναδική ζωγραφική φόρμα της Marlene Dumas. Για παράδειγμα, τα διάφορα ερωτικά σώματα που γεμίζουν πολλούς από τους πίνακές της, όπως η φωτεινή –σαν να φωτίζεται  μυστηριωδώς από πίσω– σκυφτή φιγούρα στο έργο Leather Boots (2000), η γονατιστή chiaroscuro πρωταγωνίστρια στο High Heeled Shoes (2000), ή το παραμορφωμένο και ονειρικό φάντασμα της ακουαρέλας στο Dorothy D-Lite (1998) που εκτίθεται στη μεγάλη ροτόντα του 1ου ορόφου, βασίστηκαν σε φωτογραφίες Polaroid που τράβηξε η ίδια η Dumas και απεικονίζουν χορεύτριες στριπτίζ στο Άμστερνταμ, τα σώματα των οποίων της άρεσαν με κάποιο τρόπο. Δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε τις φορμαλιστικές πτυχές του ανθρώπινου σώματος, όπως η καμπύλη γραμμή που σχηματίζει μια σκυφτή πλάτη, η συμμετρία των τόξων που σχηματίζουν οι γλουτοί όπως φαίνονται από πίσω. Ταυτόχρονα όμως, οι ερωτικοί πίνακες της Dumas αναπτύσσουν μια σχέση μεταξύ του βλέμματος του θεατή και του αναπαριστάμενου υποκειμένου. Μπορεί η καλλιτέχνις να ζωγραφίζει χορεύτριες στριπτίζ, όμως τα πορτρέτα της (είτε είναι πρόσωπα διασήμων ή ανωνύμων) αποτελούν από μόνα της ένα είδος ξεγυμνώματος. Όπως έχει πει η ίδια, «δεν έχει τόσο να κάνει με τη φανέρωσηυποδυόμενων ρόλων ή να κάνει τους πλούσιους να φαίνονταιβρώμικοι ή τους διάσημουςνα μοιάζουν καθημερινοί άνθρωποι— είναι μια απογύμνωση σε αυτό το μελαγχολικό σεξαπίλ που κάνει τα επώνυμα των ανθρώπων να εξαφανίζονται και τα μικράτους ονόματα, πλασματικά».

 

 

Back (1994)

Torso (c. 1998)

Long Neck (fragment) (c. 1998)

Anguish (2000)

Jesus looking for his cross (1994)

Trapped (2001)

The Conversation in the Garden of Eden (c. 1998)

Head (2019)

 

Ποτέ δεν είχα την επιθυμίανα αποκτήσω μια φωτογραφική μηχανή. Μου άρεσε να παίζω και να ζωγραφίζω στην άμμο.

 

Το σχέδιο έπαιζε πάντα σημαντικό ρόλο στη ζωή και την καριέρα της Dumas. Ως μέσο, έχει κρατήσει τη δική του μοναδική θέση στην καλλιτεχνική της πρακτική και ποτέ δεν σχετιζόταν με την προετοιμασία για την παραγωγή ενός πίνακα ζωγραφικής. Δουλεύοντας με μελάνι, μολύβι και παστέλ, τα σχέδια της Dumas πάνω στο χαρτί επιδεικνύουν μια σχεδόν αιθέρια χαλαρότητα και ρευστότητα με αποτέλεσμα να μοιάζουν ζωντανά. Όπως είπε κάποτε ο επί πολλά χρόνια σύντροφός της, Jan Andriesse: «Όταν η Dumas τραβάει μια γραμμή, η γραμμή λέει: Έχω επίγνωση και είμαι παρούσα». Αυτή η ομάδα έργων εκτείνεται σε δύο δεκαετίες και χαρακτηρίζεται από απλές κινήσεις των χεριών, στις οποίες οι ρευστές γραμμές μελανιού της Dumas φαίνεται να έχουν τον δικό τους τρόπο σκέψης, καθώς συμπυκνώνονται συνειδητά στα κατακερματισμένα χαρακτηριστικά των σωμάτων (πλάτη, κορμός, λαιμός και κεφάλι) που μετακινούνται από το τραγικό στο κωμικό, θυμίζουν ταραγμένες καταστάσεις ύπαρξης ή παραπέμπουν σε δραματικές βιβλικές σκηνές.

 

 

 

 

Give me the Head of John the Baptist (1992)

 

Ο ερωτικός χορός της Σαλώμης οδήγησε τον βασιλιά να της δώσει ό,τι εκείνη ζητούσε. Όταν έπεσε το έβδομο πέπλο, αφού πια όλα είχαν ειπωθεί και γίνει, ζήτησε το κεφάλι του Ιωάννη του Βαπτιστή. Μια Βιβλική ιστορία που δείχνει τη δύναμη της επιθυμίας. Όχι της αγάπης, αλλά της επιθυμίας.

 

Το Give me the Head of John the Baptist της Dumas είναι μια εγκατάσταση δεκαεπτά σχεδίων, μια ελεύθερη απόδοση της βιβλικής ιστορίας της Σαλώμης και του Ιωάννη του Βαπτιστή. Η ιστορία περιλαμβάνει έναν χορό, μια υπόσχεση και ένα τραγικό αίτημα. Αποτυπωμένα με μελάνι, παστέλ και μολύβι, τα σχέδια της Dumas απεικονίζουν αυτή την ιστορία επιθυμίας και δυσαρέσκειας με έναν ονειρικό και σχεδόν κινηματογραφικό τρόπο. Η εγκατάσταση περιλαμβάνει σκηνές που απεικονίζουν τη Σαλώμη να κρατά το ματωμένο κεφάλι του Βαπτιστή, την ίδια να χορεύει με το κεφάλι του σε έναν δίσκοπριν τεμαχιστεί το σώμα του, ένα κοντινό πλάνο του ασώματου κεφαλιού του Ιωάννη όπου αναγράφονται οι λέξεις «NOBODY» χαραγμένες στο κάτω μέρος του κάδρου. Τα σχέδια της Dumas αποτυπώνουν την τραγική στιγμή της συντριβής της παιδικόμορφης αθωότητας από τη βία και την επιθυμία.

 

 

Helena (1992)

 

Ένα ιδιαίτερα ισχυρό και κάπως πρώιμο δείγμα της ζωγραφικής πρακτικής της Marlene Dumas μπορεί να δει κανείς στο έργο της Helena (1992). Αυτό το ιδιαιτέρως οικείο ως προς την κλίμακα πορτρέτο της κόρης της καλλιτέχνιδας ως παιδιού δονείται σε υψηλή συχνότητα καθώς το γεμάτο αποφασιστικότητα βλέμμα του υποκειμένου κοιτάζει σκόπιμα τον θεατή. Δουλεύοντας σε μια συνειδητά ανορθόδοξη και ελαφρώς αφύσικη παλέτα από πράσινο, ώχρα, μαύρο και μπλε, η Dumas δημιουργεί μια εικόνα της Helena με οικονομία μέσων και μερικές απλές κινήσεις. Με μια κίνηση του καρπού της εδώ κι εκεί δημιουργεί δύο φρύδια, ένα ζευγάρι σφιγμένα χείλη και δύο εξαιρετικά εστιασμένα μάτια που καταφέρνουν και μεταφέρουν έναν έντονο σκεπτικισμό. Η Helena, αποτυπωμένη με μια σχεδόν υδαρή παραμορφωμένη εστίαση πάνω σε φόντο χρώματος καμένου ξύλου, μοιάζει να είναι παρούσα στον κόσμο μας, ενώ με το ένα πόδι παραμένει ακόμη μέσα στον καμβά.Το πρόσωπό της αποτυπώνει την αδάμαστη επαναστατικότητα η οποία, σε συνδυασμό με τον σχεδόν αιθέριο χειρισμό της παλέτας της Dumas, πυροδοτεί μια ταλάντωση πέρα από το κατώφλι μεταξύ του κόσμου που κατοικούμε και ενός άλλου κόσμου, εκείνου των λαδιών ζωγραφικής και των χρωστικών.

Douglas Fogle, Επιμελητής έκθεσης, Σάντρα Μαρινοπούλου, Πρόεδρος και Διευθύνουσα Σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, MarleneDumas, ΑφροδίτηΓκόνου, Σύμβουλος  Προγράμματος Σύγχρονης Τέχνης του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
Φωτo: ΠάριςΤαβιτιάν

Η έκθεση Marlene Dumas: Cycladic Blues συνοδεύεται από έγχρωμη έκδοση με κείμενα της καλλιτέχνιδας και του Douglas Fogle. Πρόκειται για συνέκδοση των εκδόσεων Roma Publications στο Άμστερνταμ και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Marlene Dumas: Cycladic Blues
5 Ιουνίου 2025 μέχρι 2 Νοεμβρίου 2025 Μέγαρο Σταθάτου (Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1)

Τιμές εισιτηρίων*: 16€ & 12€ μειωμένο

*Περιλαμβάνει είσοδο και στις μόνιμες εκθέσεις
Link: https://cycladic.gr/ektheseis/marlene-dumas-cycladic-blues/

 

Ξεναγήσεις κοινού:

Εισιτήριο ξενάγησης: 20€ & 16€ μειωμένο
Το εισιτήριο της ξενάγησης είναι διαθέσιμο μόνο ηλεκτρονικά

Ελληνικά(από 12/6/2025): Πέμπτη 18:00, Κυριακή 13:00

Αγγλικά (από 21/6/2025): Κάθε δύο Σάββατα 11:00

Link: https://cycladic.gr/ektheseis/marlene-dumas-cycladic-blues/

Ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-17:00
Πέμπτη: 10:00-20:00
Κυριακή: 11:00-17:00
Τρίτη: Κλειστά

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Μέγαρο Σταθάτου/ Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1
106 74, Αθήνα
Τηλ.: (+30) 210 7228321-3
W: www.cycladic.gr
Instagram: @cycladic_museum

Facebook: @CycladicArtMuseum

LinkedIn: The Museum of Cycladic Art