Κώστας Νίτσος: 10 χρόνια χωρίς το «Ιερόν Τέρας του Τύπου»

29 Νοεμβρίου 2015, μία ημέρα πριν τα γενέθλιά του, άφησε την τελευταία του πνοή ο Κώστας Νίτσος, ο μεγάλος “δάσκαλος” της νεότερης ελληνικής δημοσιογραφίας, το «Ιερόν Τέρας του Τύπου», όπως τον αποκαλούσε ο αξέχαστος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, Γιώργος Ιωάννου. Ο Νίτσος αποτέλεσε σημαντικό κεφάλαιο στην πνευματική ζωή του τόπου, συνδυάζοντας τη λογιότητα με τη δημοσιογραφία.

Περισσότερο από μισό αιώνα, δίδαξε και άσκησε δημοσιογραφία υψηλού φρονήματος, ευθύνης και ύφους που σήμερα εκλείπει. Επιτομή της μαχητικής δημοσιογραφίας, υπόδειγμα του ριζοσπάστη, προοδευτικού διανοούμενου. «Ό,τι κάνουμε μας χαρακτηρίζει. Το ήθος και την εποχή μας», δήλωνε ο ίδιος. «Έχει χαθεί το υψηλό φρόνημα. Να γράφεις για να υπηρετήσεις ένα καλό σκοπό κι όχι για να υπηρετήσεις συμφέροντα. Σήμερα ούτε αθώος αλλά ούτε κι έντιμος μπορεί να είσαι, είναι έτσι φτιαγμένη η κοινωνία που σε κερδίζει και σε χαλάει. Θεότης έγινε το χρήμα, η ευμάρεια».

Σπούδασε Νομική και πήρε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του Πανελλήνιου Συνδέσμου Δημοσιογράφων Αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Το 1940 εργαζόταν στην εφημερίδα «Ακρόπολις». Η εισβολή των Γερμανών στην Αθήνα το 1941 τον βρήκε να εργάζεται στην εφημερίδα «Εμπρός». Αμέσως ανέλαβε αντιστασιακή δράση. «Μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα και την επόμενη μέρα έγινα αντάρτης πόλεων. Νιώθω περήφανος που είμαι από καλή γενιά. Την μεγάλη γενιά της Εθνικής Αντίστασης, που μάτωσε για τη λευτεριά. Τα “όπλα” δεν τα δίνουμε. Τους αγώνες για την ελευθερία, την δημοσιογραφία, το θέατρο, τους συνεχίζω και θα τους συνεχίσω με τη σιγουριά ότι η καλή σποριά δεν πάει χαμένη».

Μετά τον πόλεμο και κατ’ επιλογή του γέρο Λαμπράκη, ανέλαβε αρχισυντάκτης και διευθυντής στα «Νέα», εφημερίδα που πήγαινε για κλείσιμο. Τόλμησε αυτό που κανένας δεν τολμούσε να δώσει έμφαση «στο βαρύ πυροβολικό της Ελλάδας» την τέχνη, χωρίς να παραβλέπει το πολιτικό στοιχείο. Τα κατάφερε. Το όνομά του συνδέθηκε με τη «χρυσή εποχή» της ιστορικής εφημερίδας, όπου ανέβασε την κυκλοφορία σε τετρακόσιες χιλιάδες φύλλα την ημέρα. Στα «Νέα» παρέμεινε ως το 1975. Μέσα από την στήλη του, καθιέρωσε τους περίφημους «Αστερίσκους», που άφησαν εποχή για το ύφος και την επίδραση που είχαν οι κριτικές του στις θεατρικές παραστάσεις και ανέδειξε τον πολιτισμό σε θέμα πρώτου ενδιαφέροντος. Στη συνέχεια, διετέλεσε, για δύο χρόνια, διευθυντής στην Κυριακάτικη και την Πρωινή «Ελευθεροτυπία».

Άφησε το δικό του στίγμα στον πολιτισμό της Ελλάδας, δημιουργώντας ένα από τα πιο προοδευτικά και έγκυρα πολιτιστικά περιοδικά σ’ όλο τον κόσμο, το Θέατρο, που εξέδιδε για είκοσι χρόνια (1961-1981). Στις σελίδες του περιοδικού θα φιλοξενηθούν μερικοί από τους σημαντικότερους Έλληνες συγγραφείς, καλλιτέχνες και διανοητές της εποχής. Τα κείμενα του περιοδικού στην ουσία αποτελούσαν βιβλία μίας πανεπιστημιακής σχολής θεάτρου, που τότε ακόμη δεν είχε ιδρυθεί. Μέσα από τις σελίδες του ανέδειξε το ελληνικό θέατρο που τόσο αγαπούσε. Διατύπωσε το δόγμα «Θέατρο σημαίνει έργο. Κι Ελληνικό Θέατρο σημαίνει Ελληνικό Θεατρικό Έργο! Το αρχαίο θέατρο, οι τραγωδίες, οι κωμωδίες δεν έμειναν στην αιωνιότητα επειδή είχαν καλό σκηνοθέτη, σκηνογράφο, χορογράφο, συνθέτη, ηθοποιό. Το θεατρικό κείμενο είναι».

Όπως επισημαίνει και ο ίδιος στους Αστερίσκους, «Ο σκοπός του περιοδικού είναι να υπηρετήσει το θέατρο με πάθος για την εξυγίανση και την άνοδο του νεοελληνικού θεάτρου, την επικαιρότητα, τα άλυτα θέματα, τα προβλήματα και τα κενά».

«Ο Κώστας Νίτσος έκανε δώρο στο θέατρο το «Θέατρο», ανέφερε η σπουδαία ηθοποιός, Εύα Κοταμανίδου. «Μας γνώρισε άγνωστα θεατρικά κείμενα, νέους θεατρικούς συγγραφείς, Έλληνες και ξένους. Υπερασπίστηκε με πάθος το νεοελληνικό θεατρικό έργο, διαφώνησε χωρίς φόβο, αλλά με πάθος, με τον τρόπο λειτουργίας του Εθνικού Θεάτρου και με τις επιλογές του χτύπησε τη λογοκρισία, στηλίτευσε τα στραβά κι ανάποδα της πνευματικής καλλιτεχνικής ζωής, υπερασπίστηκε αξίες, πρόσφερε σεμινάρια επιμόρφωσης στους ανθρώπους του θεάτρου και το θεατρόφιλο κοινό».

Ο ίδιος θεωρούσε το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του, όταν δέχτηκε τις πιέσεις από τον Παπανδρέου να αναλάβει Διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου (1983-1985). Ανανέωσε το «Εθνικό Γηροκομείο», όπως το αποκαλούσε (οι ηθοποιοί ήταν μόνιμοι μέχρι τη συνταξιοδότησή τους). «Έδιωξα πάνω από τους μισούς, μου ρίχτηκαν πολλοί. Δεν με πολέμησε ο κόσμος αλλά η κυβέρνηση που με διόρισε, κάποια αγράμματα και προβεβλημένα στελέχη της», είχε πει σε συνέντευξή του τον Απρίλιο του 2015, λίγους μήνες πριν φύγει από τη ζωή.

Πρωτοστάτησε σε μια σημαντική στιγμή στην ιστορία της δημοσιογραφίας, όταν δέχτηκε να αναλάβει διευθυντής του ιστορικού απεργιακού φύλλου της ΕΣΗΕΑ, «Αδέσμευτη Γνώμη», που κυκλοφόρησε στην μεγάλη απεργία των συντακτών, το Μάιο του 1975. Τον Απρίλιο του 1975, η ΕΣΗΕΑ ξεκίνησε απεργία διαρκείας για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των δημοσιογράφων, θέτοντας ταυτόχρονα θέματα ηθικής και δεοντολογίας, με σκοπό την ουσιαστική στήριξη της δημοσιογραφίας. Οι απεργοί δημοσιογράφοι κάλεσαν τότε τον Κώστα Νίτσο να αναλάβει την διεύθυνση της «Αδέσμευτης Γνώμης». Στις 13 Μαΐου κυκλοφόρησε σε χιλιάδες αντίτυπα το ένα και μοναδικό φύλλο της, το οποίο έγινε ανάρπαστο και είχε ως αποτέλεσμα να καμφθεί το εκδοτικό κατεστημένο και να γίνουν δεκτά τα αιτήματα των απεργών δημοσιογράφων. «Στη μεγάλη μας απεργία είπε το μεγάλο Ναι, όταν πολλοί άλλοι λέγανε το Όχι. Ο Κώστας στάθηκε δίπλα μας. Ο Κώστας είναι μάχιμος. Πάντα στο σωματείο είναι παρών», είχε αναφέρει ο δημοσιογράφος και πρόεδρος του ΠΣΔΑΕΑ ’41-’44, Νίκος Καραντηνός, σε εκδήλωση προς τιμήν του, τον Απρίλιο του 1998. Ο ίδιος θεωρούσε την ανάθεση της διεύθυνσης της «Αδέσμευτης Γνώμης», ως την μεγαλύτερη τιμή στη μακρόχρονη σταδιοδρομία του.

Ο Κώστας Νίτσος, έφερε στο φως τον θεατρικό Γιάννη Ρίτσο. Μελέτησε σε βάθος και εξέδωσε αποκλειστικά τα Θεατρικά Άπαντα του ποιητή. Τα «Ραβδιά των Τυφλών» ανέβηκαν από τον Μίμη Κουγιουμτζή στο «Θέατρο Τέχνης», το 1996, με μοναδική επιτυχία.

Σε μια από τις τελευταίες του συνεντεύξεις, στο «Βήμα», το Μάρτιο του 2015, σε ερώτηση για την κρίση που περνά ο Τύπος στην εποχή μας, και εάν φταίει το ιντερνέτ γι’ αυτό, απάντησε: «Η έντυπη δημοσιογραφία δεν θα πεθάνει από την ηλεκτρονική, δεν είναι αυτός ο εχθρός της. Αν το επάγγελμά μας έχασε την ισχύ του, φταίμε εμείς. Η δημοσιογραφία πια μας ετελείωσε, διότι έπαψε να αποτελεί κίνητρο των ανθρώπων να υπηρετήσουν κάτι κοινό, τον άλλον».

Για την προσωπικότητα και την πολυετή προσφορά του στη δημοσιογραφία, το Μάρτιο του 2015, η ΕΣΗΕΑ τον βράβευσε με το μετάλλιο «Ξενοφών», την ύψιστη δημοσιογραφική διάκριση.

Το 2019, δόθηκε από την σύζυγό του Έφη Ροδίτη και την κόρη του, Λίζα Νίτσου, η άδεια ψηφιοποίησης του περιοδικού Θέατρο, στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, εκπληρώνοντας την επιθυμία του να διαδοθεί το έργο του προς όφελος της έρευνας και της γνώσης. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Πανεπιστημίου Κρήτης από το 2019 μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί 24.015 downloads του περιοδικού Θέατρο στη διαδικτυακή πλατφόρμα ejournals.lib.uoc.gr. Υλικό από το περιοδικό, χρησιμοποιείται από καθηγητές στα μαθήματα του Πανεπιστημίου καθώς και για την παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού στο πλαίσιο του προγράμματος «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα» (“Memories of the Occupation in Greece” εφεξής MOG) του Freie Universität Berlin (εκπαιδευτικό υλικό για ελληνικά γυμνάσια, λύκεια, εκπαιδευτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και για τη μη τυπική εκπαίδευση (μνημεία, μουσεία, κλπ.) στην ελληνική γλώσσα, όπως επίσης και για τα ανάλογα γερμανικά ιδρύματα στη γερμανική γλώσσα). Ακόμα, χρησιμοποιήθηκε για την ιστορική τεκμηρίωση του Θεάτρου Απόλλων της Ερμούπολης, με την αφορμή της συμπλήρωσης 20 χρόνων από την αποκατάστασή του (τεύχος 59/60). Το Πανεπιστήμιο Κρήτης έχει δεχθεί αναρίθμητα θετικά σχόλια χρηστών και ανθρώπων του θεάτρου, για την ψηφιοποίηση / ανάρτηση του περιοδικού στο διαδίκτυο.

Σε εξέλιξη βρίσκεται και η ταξινόμηση και ψηφιοποίηση του αρχείου αποκομμάτων ελληνικού και ξένου τύπου, που παραχώρησαν η Έφη Ροδίτη και η Λίζα Νίτσου στο Πανεπιστήμιο Κρήτης σύμφωνα με την επιθυμία του Κώστα Νίτσου να αξιοποιηθεί προς όφελος της έρευνας και της γνώσης, για προσωπική, εκπαιδευτική ή ερευνητική χρήση. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, έβαλε στόχο να ξεκαθαρίσει το υπέρογκο χαρτομάνι που κυριαρχούσε για δεκαετίες παντού, στο σπίτι και στο γραφείο (απαγόρευε στους πάντες να το συμμαζέψουν). Κάποια στιγμή που είχε πρόβλημα υγείας κι ανησυχούσε για την κατάληξη τoυ αρχείου αποκομμάτων, εφημερίδων και περιοδικών, μόλις τα αποτελέσματα των εξετάσεών του βγήκαν αρνητικά έγραψε: «Τι θ’ απογίνονταν όλα αυτά; Θα κατέληγαν στα σκουπίδια; Παιδεύτηκα όλη νύχτα. Δεν έκλεισα μάτι. Την άλλη μέρα αποδόθηκα σώος στη ζωή. Χωρίς καρκίνο, αλλά και …σοφότερος!

Ο Κώστας Νίτσος με την πρώτη του σύζυγο, Μαρία Δ. Ψαθά, με την οποία απέκτησαν δύο κόρες, την Λένα και την Λίζα Νίτσου

Ο Κώστας Νίτσος με τη δεύτερη σύζυγό του, την ηθοποιό Έφη Ροδίτη

Υποδειγματικός παππούς, αφιέρωνε ουσιαστικό χρόνο διαβάζοντας και παίζοντας με την αγαπημένη του εγγονούλα Μαρίλη, από τη μικρότερη κόρη του Λίζα.

ΣχετικάΆρθρα

Ο Κώστας Νίτσος στο γραφείο του περιοδικού ΘΕΑΤΡΟ: «Το έντυπο χαρτί είναι ένα σκηνικό της ζωής μου!».

Iδιόχειρο σημείωμα

Μαρία Ιωαννίδου, Έφη Ροδίτη, Κώστας Νίτσος

Στο γραφείο για την κοπή πίτας, χειροποίητη από την Έφη Ροδίτη. Μαζί τους η ανιψιά του Έλλη Χόντου, ο Γιώργος Διαλεγμένος και ο Γ. Παπαδάτος.

Τρυφερές στιγμές με την εγγονή του Μαρίλη

Πέραν από το πρόσωπο του μαχητικού, προοδευτικού, τολμηρού, σκληρού αλλά προπάντων δίκαιου δημοσιογράφου-διευθυντή, υπήρξε πάντοτε ένας ιδιαίτερα στοργικός και συναισθηματικός άνθρωπος, ένας άντρας παλαιάς κοπής, που μέχρι το τέλος της ζωής του διατηρούσε πνευματική ζωντάνια έφηβου.